Ένας χρόνος από τα πογκρόμ σε Λεμεσό και Χλώρακα: Η αντιρατσιστική κινητοποίηση*

Όταν ένα χρόνο πριν, ή 14 μήνες πριν για να είμαστε ακριβείς, παρέλασαν στις οθόνες μας τα πογκρόμ των μαυροντυμένων κουκουλοφόρων του ΕΛΑΜ, του ΠΑ.ΜΕ.-Λακεδαιμόνιοι και άλλων ακροδεξιών και εθνικό-φασιστικών κύκλων, ενάντια σε μετανάστες και πρόσφυγες, ακόμα και σε Κύπριους και άλλους που έτυχε να έχουν το «λάθος» χρώμα και όψη όπως και σε δημοσιογράφους που κατέγραφαν τις βιαιότητες και τις καταστροφές, τρομοκρατήθηκε και συνταράχτηκε συθέμελα η κυπριακή κοινωνία. Παρά τις εκθέσεις, συστάσεις και προειδοποιήσεις  κυπριακών, ευρωπαϊκών και διεθνών ΜΚΟ, οργανισμών, φορέων, κομμάτων και κινήσεων, τα πογκρόμ στη Χλώρακα και τη Λεμεσό δεν ήταν ούτε  κεραυνός εν αιθρία, ούτε μη αναμενόμενα. Κατ’ αρχή και μόνο από πλευράς τήρησης των τυπικών κανονισμών, οι αρχές και η αστυνομία γνώριζαν από πριν για τις αντι-μεταναστευτικές συνάξεις «διαμαρτυρίας» που οργάνωσε το άθλιο αλλά και άκρως επικίνδυνο αυτό συνονθύλευμα. 

Και ουσιαστικά, όμως, τα πογκρόμ θα έπρεπε να τα περιμέναμε αφού το σκηνικό γι αυτά, με το άκρατο ρατσιστικό αφήγημα και εχθρικό περιβάλλον για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, είχε στηθεί από πολύ πιο πριν, συστηματικά και συστημικά, από την κυβέρνηση Αναστασιάδη και με πρωτεργάτη τον τελευταίο της Υπουργό Εσωτερικών Νίκο Νουρή, με συνοδοιπόρους την ακροδεξιά και τους νέο-ναζιστές φασίστες, τη συντηρητική Δεξιά, το λεγόμενο Κέντρο και την Εκκλησία και με τη συνεπικουρία της πλειοψηφίας των ΜΜΕ. Ένα αφήγημα,  που παρουσίαζε τους πρόσφυγες και τους μετανάστες ως απειλή για την εθνική ασφάλεια και την ίδια την επιβίωση της χώρας, τη δημογραφία και την πολιτιστική της ταυτότητα. Τους κατηγορούσε ακόμα συλλήβδην και αδιάκριτα ότι εργαλειοποιούνται θεληματικά από την Τουρκία για την υλοποίηση των σχεδίων της στην Κύπρο και από τρομοκρατικές οργανώσεις, όπως και για την ανεργία, την εγκληματικότητα και όλα τα δεινά που πλήττουν τη χώρα.

Με εξαίρεση τον γελοίο αλλά άκρως προβληματικό –κυρίως για τις επηρεαζόμενες κοινότητες– και πολύ δαπανηρό συρμάτινο φράχτη του Νουρή που αναγκάστηκε εκ των πραγμάτων να αφαιρέσει (ή τουλάχιστον να δηλώσει ότι θα αφαιρέσει), η κυβέρνηση Χριστοδουλίδη έχει υιοθετήσει την πιο «σκληρή» γραμμή στο μεταναστευτικό και το άσυλο της προηγούμενης κυβέρνησης. Μια γραμμή που εστιάζεται στην αποτροπή της έλευσης προσφύγων στην Κύπρο, με τον περιορισμό αρχικά και την πλήρη αναστολή αργότερα του δικαιώματος στο άσυλο, ιδιαίτερα των Σύρων προσφύγων αλλά και άλλων που φτάνουν στην Κύπρο «παράνομα», είτε μέσω της Πράσινης Γραμμής, είτε από τη θάλασσα. Λες και μπορούν οι πρόσφυγες και μετανάστες, άνθρωποι κατατρεγμένοι από καταπιεστικά καθεστώτα, που προσπαθούν να γλυτώσουν από πολέμους και καταστροφές ή που αναζητούν δουλειά για να ζήσουν οι ίδιοι και οι οικογένειές τους, να είναι σε θέση να πάρουν το αεροπλάνο και να φτάσουν στην Κύπρο ως τουρίστες για να ζητήσουν προστασία ή εργασία.

Να μας θυμίσω ότι η παράνομη και απάνθρωπη αυτή πολιτική κορυφώθηκε τον περασμένο Απρίλη όταν αυξάνονταν οι ροές προσφύγων, και πάλι κυρίως Σύρων, προς την Κύπρο λόγω της γενοκτονίας του Ισραήλ στη Γάζα και τις επιθέσεις εναντίον της Hezbollah  στον Λίβανο.  Ενδεικτική ήταν η δήλωση του Υπουργού Εσωτερικών, Κωνσταντίνου Ιωάννου, ότι «Δεχόμαστε επίθεση με σαπιοκάραβα» και ότι «η κυβέρνηση έλαβε πολλά μέτρα προκειμένου η Κύπρος να καταστεί μη ελκυστικός προορισμός». [Το αντίθετο ακριβώς για τα χρυσά διαβατήρια και τώρα τις χρυσές βίζες.) «Ξεκαθαρίστηκε» δηλαδή η θέση της κυβέρνησης ότι υιοθετεί και συνεχίζει το ρατσιστικό αφήγημα της προκατόχου της, περί εργαλειοποίησης των προσφύγων και μεταναστών από την Τουρκία, ενώ ταυτόχρονα κλείνει το μάτι στην ακροδεξιά και τον φασισμό ότι η Κύπρος αναστέλλει επ’ αόριστο το δικαίωμα στο άσυλο. Δεν νομίζω να μας ξάφνιασαν τα μηνύματα και τα παραληρήματα εθνικισμού και ρατσισμού που έσπευσαν να συμφωνήσουν και να υπερθεματίσουν τα λεγόμενα του υπουργού, αναφερόμενα σε «παράνομους μετανάστες», «εισβολείς», «λαθρομετανάστες», και άλλα τέτοια ωραία. Μεταξύ αυτών και η δήλωση της Ευρωβουλεύτριας του ΔΗΣΥ Ελένης Σταύρου, πως «Η Κυπριακή Δημοκρατία εκπέμπει σήμα κινδύνου για το Μεταναστευτικό και Δημογραφικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει… Είναι φανερό πλέον ότι υπάρχει οργανωμένη εισβολή χιλιάδων παράνομων μεταναστών».

Η «σκληρή» γραμμή της κυβέρνησης Αναστασιάδη στο μεταναστευτικό και το προσφυγικό, που συνεχίζει και επιτείνει ακόμα περισσότερο η κυβέρνηση Χριστοδουλίδη, περιλαμβάνει τρεις βασικούς πυλώνες.

1. Ο πρώτος πυλώνας είναι οι απωθήσεις, τόσο στη θάλασσα όσο και στην ξηρά κατά μήκος της Πράσινης Γραμμής που παραβιάζουν κάθε νομικό και πανανθρώπινο δίκαιο, όπως υπόδειξε πρόσφατα η καταδίκη-καταπέλτης της Κύπρου από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Στη θάλασσα από την αστυνομία και την εθνική φρουρά, και στην ξηρά με το σύστημα ηλεκτρονικής επιτήρησης και τους ένοπλους συνοριοφύλακες.

Ο εγκλωβισμός προσφύγων, περιλαμβανόμενων και ασυνόδευτων παιδιών, γυναικών και άλλων ευάλωτων ομάδων, για μήνες τώρα στην Πράσινη Γραμμή (στην Αγλαντζιά και το Ακάκι), αποτελεί άλλη μορφή των παράνομων απωθήσεων, η οποία καταδικάζεται ακόμα και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όπως ενημέρωσε την ΚΙΣΑ ο επικεφαλής του Γραφείου της ΕΕ στην Κύπρο.  Όσοι πρόσφυγες μπορέσουν να διαφύγουν για να υποβάλουν αίτηση για άσυλο, συλλαμβάνονται από την αστυνομία που, αφού τους ανακρίνει και υποβάλει σε  εξευτελιστική μεταχείριση, τους επιστρέφει στην Πράσινη Γραμμή, προτρέποντάς τους να «γυρίσουν από εκεί που ήρθαν».

Σ’ αυτό το πλαίσιο έγινε και η συμφωνία με τον Λίβανο για αποτροπή της διαφυγής Σύρων προς την Κύπρο και την επαναπροώθησή τους στην εμπόλεμη Συρία. Με παρέμβαση του Νίκου Χριστοδουλίδη προς την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ursula von der Leyen,  προστέθηκε και ο Λίβανος στον κατάλογο των τρίτων χωρών που η Επιτροπή έχει εξαγοράσει, με εκατομμύρια ή δισεκατομμύρια ευρώ, τεχνική βοήθεια και άλλα, για  την «εξωτερικοποίηση» ή ανάθεση του εγκλεισμού μεταναστών και προσφύγων σε στρατόπεδα κράτησης και τελικά την απέλασή τους στις χώρες καταγωγής τους, αν δεν έχουν  χάσει τη ζωή τους από τα βασανιστήρια και τις κακουχίες ή αν δεν τους έχουν ήδη παραλάβει τα εγκληματικά δίκτυα εμπορίας ανθρώπων, όπλων και ναρκωτικών.

2. Ο δεύτερος πυλώνας είναι ο αδιάκριτος και αυθαίρετος εγκλεισμός μεταναστών χωρίς χαρτιά και αιτητών ασύλου σε στρατόπεδα κράτησης κάτω από  «απάνθρωπες και εξευτελιστικές συνθήκες», όπως έχουν καταγγείλει  επανειλημμένα διάφοροι οργανισμοί, φορείς και οργανώσεις  τόσο στην Κύπρο όσο και το εξωτερικό. Μεταξύ αυτών και ο Antonio Guterres, Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, στις ετήσιες εκθέσεις του για το κυπριακό, καθώς και η Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης και Ταπεινωτικής Μεταχείρισης. 
3. Στον τρίτο πυλώνα περιλαμβάνονται οι  απελάσεις μεταναστών και προσφύγων, μέτρο στο οποίο η Κύπρος καταλαμβάνει την πρώτη θέση μεταξύ των χωρών της ΕΕ – μια από τις ελάχιστες αν όχι η μοναδική πρωτιά της χώρας μας.

Με στόχο τις απελάσεις Σύρων προσφύγων στη Συρία, η Κύπρος μετέχει ενεργά στις διεργασίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον αποχαρακτηρισμό περιοχών της Συρίας από ανασφαλείς σε «ασφαλείς». Για να το πετύχει αυτό αλλά και για τη γενικότερη «εξομάλυνση» των σχέσεων της με το καθεστώς του Bashar al-Assad, πριν λίγες μέρες το γραφείο της Von Der Leyen ανακοίνωσε ότι η Επιτροπή θα διορίσει Ειδικό Απεσταλμένο της για τη Συρία.

Υπόβαθρο αυτών των πολιτικών και μέτρων είναι το αναχρονιστικό και σκληρό σύστημα μετανάστευσης που προβλέπει προσωρινή διαμονή και απασχόληση, σε προκαθορισμένους τομείς και εργοδότες, όλα απόλυτα διασυνδεδεμένα, όπως και την απόλυτη εξάρτηση των μεταναστών από τους εργοδότες και τους ατζέντηδες. Ένα σχεδόν δουλοπάροικο καθεστώς που τους υπερ-εκμεταλλεύεται, τους υποβάλλει σε θεσμικές διακρίσεις και παραβιάσεις των εργασιακών και ανθρώπινών τους δικαιωμάτων, που οδηγεί πολλούς από αυτούς στην απώλεια του νόμιμου καθεστώτος τους χωρίς δική τους υπαιτιότητα, τις περισσότερες φορές, με συνέπεια να μένουν χωρίς χαρτιά με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Ένα καθεστώς που τους  επιβάλλει συμβόλαια εργασίας προκαθορισμένα από το κράτος, κάκιστες συνθήκες και όρους εργασίας και με μισθούς που δεν φτάνουν ούτε το μισό του κατώτατου μισθού από τον οποίο αποκλείονται. Καθεστώς που τους περιθωριοποιεί και τους αποκλείει από βασικές κρατικές υπηρεσίες, όπως οι Υπηρεσίες  Απασχόλησης,  και βασικά επιδόματα, όπως το ανεργιακό και η σύνταξη, για τα οποία συνεισφέρουν όπως όλοι οι εργαζόμενοι. Όπως στόχευε όταν πρωτοθεσπίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990, και παρά τις πάμπολλες τροποποιήσεις της, κύρια για να ενσωματώσει Οδηγίες και άλλα τινά της ΕΕ στο κυπριακό δίκαιο, η βασική προσέγγιση στη μετανάστευση, οι παράμετροι και οι στόχοι της παραμένουν αναλλοίωτα: Ότι, δηλαδή, οι φτωχοί μετανάστες από τρίτες χώρες αποτελούν ένα αποθεματικό φτηνού εργατικού δυναμικού που χρησιμοποιείται, ή διώχνεται, κατά το δοκούν και σύμφωνα με τις επιταγές της κυπριακής οικονομίας αλλά και των κρατούντων.

Αναπόσπαστο μέρος αυτών των πολιτικών και μέτρων είναι η ανυπαρξία εθνικών σχεδίων δράσης για την καταπολέμηση του ρατσισμού και των ρατσιστικών διακρίσεων που να στοχεύουν στην ισότιμη μεταχείριση και την προστασία των μεταναστών, προσφύγων και άλλων ομάδων που υπόκεινται σε ρατσιστικές διακρίσεις και επιθέσεις. Εκτός από το ουσιαστικό μέρος αυτών των σχεδίων, η ανυπαρξία τους αντιβαίνει και παραβιάζει κατάφωρα τις συμβατικές υποχρεώσεις της Κύπρου έναντι πολλών ευρωπαϊκών και διεθνών συμβάσεων και άλλων εργαλείων. Ακόμα και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή γυρίζει την πλάτη η Κύπρος, αρνούμενη μέχρι σήμερα να ανταποκριθεί στο Σχέδιο Δράσης της Επιτροπής Ενάντια στον Ρατσισμό του 2020, το οποίο καλούσε τα κράτη μέλη να υιοθετήσουν εθνικά σχέδια δράσης ενάντια στον ρατσισμό μέχρι το τέλος του 2022.

Παρόμοια η κατάσταση και με την ένταξη των μεταναστών και προσφύγων. Μέχρι σήμερα, η Κύπρος είχε μόνο ένα τέτοιο Σχέδιο Δράσης, επί υπουργίας του Νεοκλή Συλικιώτη κατά την τελευταία διετία της κυβέρνησης του Δημήτρη Χριστόφια. Με βάση τη «θετική προσέγγιση της μακροχρόνιας νόμιμης μετανάστευσης και μια θετική προοπτική της πολυπολιτισμικότητας στην κυπριακή κοινωνία», το Σχέδιο περιλάμβανε και τον πυλώνα για την καταπολέμηση του ρατσισμού και των διακρίσεων. Παρά τα όποια προβληματικά του στοιχεία, το Σχέδιο  ήταν η αρχή για την ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης πολιτικής για την ένταξη. Αντί αυτού όμως, από τότε μέχρι σήμερα, η ένταξη είναι από σχεδόν ανύπαρκτη έως εντελώς ανεπαρκής και περιορίζεται σε μεμονωμένα προγράμματα που χρηματοδοτούνται σε εθνικό ή ευρωπαϊκό επίπεδο και υλοποιούνται από τοπικές αρχές, ΜΚΟ και άλλους φορείς του ιδιωτικού τομέα. Ριγμένα σε ένα τυχαίο πλαίσιο χωρίς στρατηγική, συνέργεια και συντονισμό, τα προγράμματα αυτά είναι αναγκαστικά βραχυπρόθεσμα και στην καλύτερη περίπτωση αποσπασματικά. Αυτό, παρά την πολύ καλή δουλειά που γίνεται κατά το πλείστον σ’ αυτά τα προγράμματα.

Μέσα λοιπόν σε αυτές τις συνθήκες και πολιτικές, σε αυτό το ρατσιστικό αφήγημα και περιβάλλον, όπου  εργάζονται και ζουν δίπλα μας ή ακόμα και μέσα στα σπίτια μας οι μετανάστες και οι πρόσφυγες, καλλιεργούνται και υποθάλπονται το ρατσιστικό μίσος και τα εγκλήματα μίσους που είδαμε σ’ όλο τους το μεγαλείο στα πογκρόμ της Χλώρακας και της Λεμεσού. Στα πογκρόμ όπου, μαζί με τις βιαιότητες και τις καταστροφές, οι εθνικό-φασίστες και οι υποστηρικτές τους όχι μόνο τρομοκράτησαν την κυπριακή κοινωνία αλλά πρόσβαλαν την αξιοπρέπεια και την ανθρωπιά της, την αίσθηση της για το δίκαιο και την ισότητα των ανθρώπων.

Μπορεί τα πογκρόμ αυτά να τέλειωσαν αλλά δεν τέλειωσαν ούτε το ρατσιστικό αφήγημα των κυβερνώντων, ούτε και οι πολιτικές και τα μέτρα που τα τροφοδοτούν. Και σίγουρα δεν έχουν τελειώσει όλα όσα υποκινούν, συντηρούν και δυναμώνουν την ακροδεξιά, τον ρατσισμό και τον φασισμό. Ας μην ξεχνούμε τις καθημερινές σχεδόν επιθέσεις, τραυματισμούς, κλοπές και άλλα εναντίον ντελιβεράδων στη Λεμεσό και αλλού, και πολλά άλλα. Κι ενώ αυτά δεν εμπίπτουν ακριβώς στον ορισμό του πογκρόμ, δεν παύουν από το να απορρέουν από το ρατσιστικό μίσος και να αποτελούν ρατσιστικά εγκλήματα. Γιαυτό και επιβάλλεται να ενδυναμώσουμε τη Συμμαχία για να μπορέσει να δράσει πιο αποτελεσματικά ενάντια στα πολύ επικίνδυνα αυτά φαινόμενα.

*Ομιλία Ανθούλας Παπαδοπούλου, εκ μέρους της Συμμαχίας, Μέλος του Δ.Σ. ΚΙΣΑ στην εκδήλωση της Συμμαχίας Ενάντια Στην Ακροδεξιά, Τον Φασισμό Και Τον Ρατσισμό – Λεμεσός 30 Οκτωβρίου 2024