Αναπαραγωγή προκαταλήψεων και αναπηρία

Διαβάζοντας το άρθρο με τίτλο «Σα να στέλνουμε τις μέλισσες σε πόλεμο: Η θανάσιμη αλήθεια πίσω από το γάλα αμυγδάλου», η ματιά μου πήγε στη διπλανή στήλη και έπεσε πάνω σ’ ένα άλλο άρθρο με τίτλο «Αθλήτρια χωρίς χέρι συναντά μικρό αγόρι με την ίδια ιδιαιτερότητα - Η φωτογραφία με το δυνατό μήνυμα». Κάτω από αυτό τον τίτλο φάνταζε μια φωτογραφία με δύο πρόσωπα που πλημύριζαν από χαρά και έλκυσαν την προσοχή μου. Η φωτογραφία και η δεύτερη φράση του τίτλου ήταν τα στοιχεία που με ώθησαν να αγνοήσω την ενόχληση της πρώτης φράσης και να προχωρήσω στο διάβασμα του άρθρου. Φτάνοντας μέχρι τέλος, διαπίστωσα ότι μπροστά μου υπήρχαν δύο εικόνες: α) αυτή που καταγράφηκε από τον φακό της φωτογραφικής μηχανής και β) αυτή που αποτυπώθηκε μέσα από τον γραπτό λόγο του αρθρογράφου. Η μόνη σχέση των δύο είναι ότι η μια αποτέλεσε την αφορμή για την δημιουργία της άλλης.

Η πρώτη είναι η απαθανάτιση της στιγμής που η ποδοσφαιρίστρια Κάρσον Πίκετ κάνει χειραψία με τον φίλαθλο και θαυμαστή της, τον μικρό Τζόζεφ Τίντ, φωτογραφία που θα παραμείνει στον χρόνο ως μια ωραία ανάμνηση αποτυπωμένη στο χαρτί. Το χαρακτηριστικό της είναι η γνησιότητα των συναισθημάτων που αυθόρμητα ήλθαν προς τα έξω και έκαναν τα πρόσωπά τους να λάμψουν. Μια λάμψη που τράβηξε την προσοχή μου όπως ο μαγνήτης έλκει το σίδερο κοντά του.

Η δεύτερη είναι εικόνα φτιαγμένη από υλικό μείξης σφαλερών κοινωνικών αντιλήψεων και φαντασίας του αρθρογράφου, αποτυπωμένη στο χαρτί με τον γραπτό του λόγο. Είναι εικόνα που φανερώνει τον εγκλωβισμό της σκέψης του παραγωγού της στο παρελθόν. Από την στιγμή όμως που αυτές βγήκαν προς τα έξω έγιναν πρόβλημα, επειδή ακριβώς δημιουργούν εικόνες που με τη σειρά τους τροφοδοτούν την αναπαραγωγή των εγκληματικά λανθασμένων αντιλήψεων της κοινωνίας γύρω από τα ζητήματα της αναπηρίας.

Εκφράσεις για παράδειγμα όπως «Δύναμη ψυχής που αποτυπώνει τα αθλητικά ιδεώδη από αθλήτρια χωρίς χέρι», «Στη φωτογραφία, ο μικρός Τζόσεφ συναντά την Κάρσον, η οποία έχει την ίδια ιδιαιτερότητα. Και ο Τζόσεφ από τη μεριά του δεν έχει αναπτυγμένο πλήρως το αριστερό χέρι του», «Μπορεί όλοι οι ήρωες να μην έχουν το σήμα του Superman και του Batman, αλλά αυτοί αποτελούν τους ήρωες της ζωής. Ήρωες της ζωής όπως η αθλήτρια χωρίς χέρι και ο Τζόσεφ», όλες αυτές οι εκφράσεις έχουν να κάνουν αποκλειστικά και μόνο με την σκέψη του συγγραφέα. Ίσως και με τα κίνητρά του, που προτίμησε να ασχοληθεί με την εμφάνιση του χεριού της αθλήτριας και του φίλαθλου παρά με το άθλημα και την σχέση αθλητή και θεατή, κερκίδας και γηπέδου. Κι αν κανείς αναλογιστεί ότι αυτές οι εκφράσεις αποτελούν την ραχοκοκαλιά της δημοσίευσης, τότε καταλαβαίνει πως τα πράγματα είναι ακόμα πιο χειρότερα.

Στον μικρό Τζόσεφ και στην Κάρσον έτυχε, για λόγους που εξηγούνται από την ιατρική επιστήμη, να μην ολοκληρωθεί η ανάπτυξη του αριστερού τους χεριού. Βρίσκονται και οι δύο στο γήπεδο, εκεί όπου τραβήχτηκε και η φωτογραφία. Ο Τζόσεφ στην πλευρά της κερκίδας και η Κάρσον στο χώρο του γηπέδου, με το διαχωριστικό στη μέση τους, απλώνουν τα χέρια και κάνουν χειραψία. Η συνάντησή τους μπορεί να ήταν τυχαία, μπορεί και όχι. Μπορεί να ήταν σχέση φίλαθλου και παίχτη μπορεί και όχι.  Μπορεί ακόμη να ήταν το σχήμα του χεριού τους. Αυτό όμως το γνωρίζουν μόνο οι ίδιοι. Για τα μάτια των ανθρώπων εκείνη η χειραψία ήταν πρωτότυπη.

Αλλά στη ζωή των ανθρώπων έχουν εισέλθει κι άλλες πρωτότυπες χειραψίες, με αίτιο τη διασπορά του φόβου για τον κορωνοϊό. Γίνονται με τους αγκώνες των χεριών ή ακόμα και με τα πόδια. Αυτές αντιμετωπίζονται με χιούμορ και οδεύουν στο να γίνουν συνήθεια και να καθιερωθούν ως νέος τρόπος έκφρασης στη σχέση των ανθρώπων. Έτσι έχουμε μπροστά μας μίαν αντίθετη προσέγγιση από αυτήν της χειραψίας του μικρού Τζόφεφ και της Κάρσον.

Η αντιμετώπιση της χειραψίας των δύο αυτών ανθρώπων έχει ως υπόβαθρο τις προκαταλήψεις της κοινωνίας. Η αναπαραγωγή τους μέσα από δημόσιο λόγο καθίσταται αναπόφευκτη εξαιτίας της απουσίας οργανωμένης διαπαιδαγώγησης της κοινωνίας που να βασίζεται στην ευρύτερη επιστημονική γνώση.

Επιστρέφοντας στις δύο εικόνες που αποτέλεσαν την αφορμή για το γράψιμο αυτού του άρθρου, παρατηρούμε ότι μεταξύ του τρόπου αντιμετώπισης των ανθρώπων που ορίζονται ως άτομα με αναπηρία και ως άτομα με αρτιμέλεια υπάρχει μια απόσταση, τόση όση είναι και η απόσταση που χωρίζει την ανατολή από την δύση του ήλιου. Αυτό μπορεί να διαπιστωθεί με μιαν απλή ματιά στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται αθλητές με αρτιμέλεια. Για παράδειγμα, όταν ασχολήθηκαν με τον Παύλο Κοντίδη έγραψαν «ο Κύπριος Ολυμπιονίκης», «τιμούν ιδιαίτερα το νεαρό Κύπριο αθλητή», «γεννήθηκε στην Λεμεσό και από την ηλικία των εννιά χρόνων ξεκίνησε την ιστιοπλοΐα», «ο πρώτος Κύπριος Ολυμπιονίκης αποτελεί με την κατάκτηση του μεταλλίου αυτού παράδειγμα προς μίμηση για όλους τους νέους του νησιού», «Παγκόσμιος πρωταθλητής ο Κύπριος ιστιοπλόος», «Η λαμπρή αγωνιστική παρουσία του», «ο 29χρονος ολυμπιονίκης». Πουθενά και κανένας δεν ασχολήθηκε με την εξωτερική εμφάνιση και το σώμα του αθλητή, πουθενά!

Ενώ λοιπόν και στις δύο περιπτώσεις έχουμε ανθρώπους αθλητές, οι αρθρογράφοι ασχολούνται στην μιαν περίπτωση με την σωματική εμφάνιση των προσώπων, παρουσιάζοντάς τους ως ήρωες της ζωής, ενώ στην άλλην σωστά ασχολούνται με τον αθλητή και το άθλημά του.

Το όλο φαινόμενο αντικατοπτρίζει τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία αντιμετωπίζει τους ανθρώπους με αναπηρία. Είναι φαινόμενο που αναδύθηκε πριν από μερικές δεκαετίες μέσα από μια διαδικασία κοινωνικών αλλαγών και αντικατέστησε τις μέχρι τότε αντιλήψεις με βάση τις οποίες η αναπηρία θεωρείτο τιμωρία που ερχόταν από τον θεό και ήταν το στίγμα της πολύ βαρύ. Σήμερα, παρά το ότι οι κοινωνικές συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές, επιβάλλεται να σκεφτούμε την κατάργηση του όποιου ορισμού δίδεται σε ανθρώπους μέλη της κοινωνίας που ζούμε. Θα πρέπει να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε τους ανθρώπους ως ανθρώπους και τίποτε παραπάνω τίποτε λιγότερο. Ο κάθε ένας είναι μια ξεχωριστή και μοναδική οντότητα, είναι Αυτός και μόνο Αυτός. Καμιά λοιπόν σύγκριση με κανένα κανονικό. Όπου υπάρχει κανονικό υπάρχει και μη κανονικό, υπάρχει και το αποκλίνων που τελικά καταλήγει στον διαχωρισμό, στον στιγματισμό και στην περιθωριοποίηση.

M. Koλλήσις

8 Ιουνίου, 2020