LOCKDOWN!

Το να ξυπνάς μια μέρα με lockdown αλλάζει τις προοπτικές. Έχω ζήσει την εμπειρία του κέρφιου προηγούμενα, ως παιδί, κατά τη διάρκεια της πάλης ενάντια στους Βρετανούς. Τηρούσαμε τους κανονισμούς της απαγόρευσης της κυκλοφορίας. Αν τους παραβιάζαμε, κινδυνεύαμε να μας πυροβολήσουν τα στρατιωτικά περίπολα. Εκείνη την εποχή, τα πράγματα ήταν απλά, κατανοητά. Κατασταλτικά μέτρα επιβλήθηκαν από την αποικιακή δύναμη στην προσπάθειά της να εκφοβίσει τους ανθρώπους και να τους στρέψει ενάντια στους αντάρτες. Στο χωριό μου αυτό δεν λειτούργησε ποτέ. Ακόμα κι εμείς, τα παιδιά, ξέραμε ποιοι ήταν οι αντάρτες. Ωστόσο, δεν υπήρξε ούτε μία περίπτωση κάποιου στο χωριό που να έγινε καταδότης.

Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά. Η κυβέρνηση επιβάλλει δρακόντεια μέτρα και οι άνθρωποι φωνάζουν και ζητούν περισσότερα. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης γεμίζουν το δημόσιο λόγο με ιστορίες τρόμου για τον κορωνοϊό και τα πολιτικά κόμματα δέχονται τη διάβρωση των δημοκρατικών δικαιωμάτων ως ευπρόσδεκτη θετική ενέργεια. Ο φόβος και η απελπισία είναι ο νέος κανόνας για τον πληθυσμό. Ο "στρατιώτης" στο δρόμο δεν είναι ένας αποικιακός εχθρός, είναι ένας αόρατος ιός που η γενική υστερία του προσδίδει δυσανάλογες και ανίκητες δυνάμεις. Αυτή τη φορά η κυβέρνηση που επιβάλλει τα κατασταλτικά μέτρα θεωρείται ως ο προστάτης. Δεν υπάρχει κοινοτικό πνεύμα που να αντισταθεί. Οι άνθρωποι είναι απομονωμένοι στον εαυτό τους  και τους κάνουν να αισθάνονται ανίσχυροι.

Αλλά, είναι η κατάσταση τόσο διαφορετική; Για πόσο καιρό ο Πρόεδρος και το ερασιτεχνικό του υπουργικό θα ξεγελούν τους ανθρώπους; Η αίσθηση μου είναι ότι ούτε αυτή τη φορά θα λειτουργήσει. Και όταν το οικοδόμημα του ελέγχου καταρρεύσει, μπορεί να καταρρεύσει καταστροφικά.

Καιροσκοπισμός

Δύο εβδομάδες πριν από το πρώτο κρούσμα  κορωνοϊού στην Κύπρο, η κυβέρνηση αισθάνθηκε αρκετά ασφαλής να επιδοθεί σε εκλογική εκμετάλλευση της πανδημίας. Εν όψει βουλευτικών εκλογών τον επόμενο χρόνο και με τα ποσοστά της να πέφτουν καταστροφικά, αποφάσισε να φλερτάρει με την ακροδεξιά και με τη δική της εθνικιστική πτέρυγα κλείνοντας τέσσερα οδοφράγματα προς τον κατεχόμενο Βορρά, προβάλλοντας ως λόγο το φόβο για τον κορωνοϊό. Αυτό προκάλεσε τη βίαιη αντίδραση από τις πολιτικές δυνάμεις που θέλουν τη λύση και, για πρώτη φορά μετά το 1974, ένας αστυνομικός κλοιός έσπασε από ελληνοκύπριους διαδηλωτές που ενώθηκαν με Τουρκοκύπριους στη νεκρή ζώνη σε μια σπάνια εκδήλωση αλληλεγγύης.

Ακολούθησαν διαδοχικές εθνικιστικές διαδηλώσεις, όλες οργανωμένες από τον ΕΛΑΜ, μια ακροδεξιά εθνικιστική οργάνωση με στενούς δεσμούς με την Χρυσή Αυγή της Ελλάδας, που ζητούσαν το κλείσιμο όλων των οδοφραγμάτων. Μια βδομάδα αργότερα, μια νέα αυθόρμητη διαδήλωση υπέρ της λύσης και στις δύο πλευρές του οδοφράγματος της οδού Λήδρας οδήγησε σε σύγκρουση μεταξύ της ελληνοκυπριακής αστυνομίας και των Τουρκοκυπρίων διαδηλωτών. Το σπρέι πιπεριού χρησιμοποιήθηκε αφειδώλευτα, προκαλώντας το σχόλιο του Τουρκοκύπριου ηγέτη Μουσταφά Ακιντζί ότι οι διαδηλωτές θα έπρεπε να τύχουν υποδοχής με κλαδιά ελιάς, όχι με δακρυγόνα.

Αν και η κυβέρνηση δεν αντιμετώπιζε ακριβώς μια μαζική εξέγερση, ήταν η πρώτη φορά που σχηματίστηκε μια στιβαρή, αντι-εθνικιστική αντιπολίτευση. Ήταν προφανές ότι η απόφαση του Προέδρου να κλείσει τα οδοφράγματα γινόταν μπούμερανγκ. Ο Τύπος αργά, αλλά ξεκάθαρα, έφτανε στο σημείο να γελοιοποιεί το κλείσιμο των οδοφραγμάτων τη στιγμή που επιτρεπόταν να διεξαχθεί το Καρναβάλι, ο ΔΗΣΥ, το κόμμα του ίδιου του Προέδρου, αποστασιοποιήθηκε από την απόφαση, το ΑΚΕΛ, το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης, πέρασε στην επίθεση επικρίνοντας έντονα την εθνικιστική κίνηση της κυβέρνησης. Και μετά, χτύπησε ο ιός.

Πανικός

Όταν εντοπίστηκαν τα πρώτα κρούσματα κορωνοϊού, η κυβέρνηση βρέθηκε σε κατάσταση πανικού. Σε μια ειρωνική συμμετρία, δύο περιπτώσεις στο Νότο και μία στο Βορρά διαγνώστηκαν την ίδια μέρα. Ο ιός δεν πέρασε από τα οδοφράγματα – πέρασε από τα επίσημα αεροδρόμια, από τη Βρετανία και την Ιταλία. Σαν να μην έφτανε αυτό, έπληξε την ίδια την καρδιά του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης, την καρδιολογική πτέρυγα του Νοσοκομείου Λευκωσίας. Ο διευθυντής του, επιστρέφοντας από τη Βρετανία, διαγνώστηκε θετικός αφού είχε ήδη εργαστεί για αρκετές ημέρες στο θάλαμο και δημιουργήσει, δυνητικά, μια μεγάλη σειρά πιθανών λοιμώξεων. Το νοσοκομείο έκλεισε για μέρες και ο γιατρός διασύρθηκε για αμέλεια από τον Υπουργό Υγείας και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, πριν η εναντίον του υπόθεση καταρρεύσει από τα ίδια τα γεγονότα – καμία από τις δεκάδες των επαφών του δεν ήταν θετική στο κορωνοϊό.

Σε αυτήν την κατάσταση πανικού, η κυβέρνηση απαγόρευσε σε όλους τους Κύπριους να επιστρέψουν στην Κύπρο από το εξωτερικό εκτός αν είχαν πιστοποιητικό από επίσημο εργαστήριο που να βεβαίωνε ότι δεν ήταν φορέας του ιού και, ακόμα και τότε, όποιος επέστρεφε έπρεπε να μπει σε καραντίνα δεκατεσσάρων ημερών. Περιττό να πούμε ότι καμία χώρα δεν ήταν διατεθειμένη να ελέγξει ασυμπτωματικά άτομα για να δώσει τέτοια πιστοποιητικά, και να χάσει έτσι πολύτιμο χρόνο καθώς και αντιδραστήρια με τα περιθώρια τους να στενεύουν. Υπήρξε έντονη αντίδραση, κυρίως από τους γονείς των φοιτητών, η οποία οδήγησε την κυβέρνηση στο να ανακρούσει πρύμνα. Το ιατρικό πιστοποιητικό αντικαταστάθηκε από μια επιστολή από το κυπριακό προξενείο στην κάθε χώρα  που να πιστοποιεί την ανάγκη να επιστρέψει το άτομο στην Κύπρο. Το να επιβάλει σε Κύπριους την παραμονή εκτός Κύπρου αποδείχθηκε ένα δύσκολο εγχείρημα, ακόμη και για τον πιο κυνικό από τους Προέδρους που είχε ποτέ η Κύπρος.

Εκμετάλλευση

Χωρίς σοβαρή αντίσταση στις πολιτικές της, η κυβέρνηση άρχισε να συνειδητοποιεί ότι ο κορωνοϊός δεν ήταν μόνο καταστροφή. Συνειδητοποίησε ότι όλα τα σκάνδαλα και όλα τα προβλήματα που αντιμετώπισε κατά την προηγούμενη περίοδο εξαφανίστηκαν ως διά μαγείας από τους τίτλους των εφημερίδων. Η διεφθαρμένη εικόνα του Προέδρου και των συνεργατών του αντικαταστάθηκε από την εικόνα μιας "ηγεσίας της κρίσης" με ανάστημα υπεράνω των κομματικών γραμμών. Η καταστροφή από τον κορονοϊό μετατράπηκε σε μια πολύτιμη ευκαιρία.

Παίρνοντας παράδειγμα από άλλες χώρες, ειδικά από την Ελλάδα, ο Πρόεδρος έγινε πιο αποφασιστικός στη σκληρή γραμμή της προσέγγισής του. Διάταξε απαγόρευση «περιττών» μετακινήσεων, έκλεισε πάρκα και παραλίες, έκλεισε όλα τα καταστήματα και τις επιχειρήσεις εκτός από τα φαρμακεία, τα καταστήματα τροφίμων και τα παρόμοια. Απηύθυνε διάγγελμα στο λαό με μια πατερναλιστική ομιλία όπου τον κατηγόρησε ότι δεν συμμορφωνόταν με τα διατάγματα έκτακτης ανάγκης, απειλώντας ότι εάν συνεχιζόταν η άρνηση συμμόρφωσης θα επιβάλλονταν σκληρότερα μέτρα.

Ήδη ήταν σαφές ότι η κυβέρνηση ξεπερνούσε το στάδιο πανικού και προσπαθούσε να εκμεταλλευτεί την κρίση με κάθε δυνατό τρόπο. Αισθανόταν αρκετά ασφαλής να επιβάλλει οποιαδήποτε μέτρα αποφάσιζε χωρίς τον φόβο λαϊκής αντίδρασης. Το να είναι σε θέση να επιβάλει ένα lockdown και να απαγορεύσει  τη διακίνηση φάνηκε να της δίνει την αυτοπεποίθηση ότι μπορεί να ελέγχει την κατάσταση. Και, ακόμα και τώρα, αρχίζει να σχεδιάζει τη διανομή των κεφαλαίων έκτακτης ανάγκης, η οποία κατέστη δυνατή από την πολιτική του «ό,τι χρεαστεί» της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και τη χαλάρωση των οικονομικών περιορισμών, με τρόπο που θα γεμίσει και πάλι τις τσέπες του διεφθαρμένου εσωτερικού κύκλου των επιχειρηματικών φίλων και συγγενών της.

Ανάκρουση

Η κατάργηση διαταγμάτων σε καθημερινή βάση δεν μπορεί ασφαλώς να εξασφαλίσει συνέπεια. Η απαγόρευση συναντήσεων περισσότερων από 75 ατόμων ερχόταν σε σύγκρουση με τις ανάγκες των προ του Πάσχα θρησκευτικών τελετών, που είναι η σημαντικότερη περίοδος του Ορθόδοξου Ημερολογίου. Πριν από τη ρητή απαγόρευση των θρησκευτικών συγκεντρώσεων, ο Πρόεδρος φαίνεται να είχε πείσει τον Αρχιεπίσκοπο, έναν από τους σημαντικότερους υποστηρικτές του σήμερα, να απευθύνει έκκληση προς τους πιστούς να μείνουν στο σπίτι και να παρακολουθούν τη λειτουργία από την τηλεόραση. Πώς?

Οι ημερομηνίες που επιλέγηκαν για τη λήξη του lockdown υποδεικνύουν μια πιθανή απάντηση. Το Ορθόδοξο Πάσχα πέφτει στις 19 Απριλίου ενώ το lockdown τελειώνει στις 13, αφήνοντας όλη την Μεγάλη Εβδομάδα ελεύθερη για τους ανθρώπους να συρρέουν στις εκκλησίες για τις λειτουργίες. Οι περισσότεροι άνθρωποι αναμένουν ότι ο Πρόεδρος θα επεκτείνει το lockdown και θα δουν τυχον αποτυχία να το κάνει αυτό ως συνθηκολόγηση με την Εκκλησία. Ωστόσο, είναι αμφίβολο εάν μπορεί να συγκεντρώσει το θάρρος να συγκρουστεί με την Εκκλησία. Ήδη κάποιοι επίσκοποι αρνούνται ανοιχτά να συμμορφωθούν με τα κυβερνητικά διατάγματα, ζητώντας από τους ανθρώπους να μην φοβούνται, ζητώντας από τους ανθρώπους να επιδεικνύουν κοινωνική αλληλεγγύη και να βοηθούν όσους έχουν ανάγκη και ο ένας τον άλλο, ζητώντας από τους ανθρώπους να προσεύχονται καθησυχάζοντάς τους ότι ο Θεός θα προσφέρει όλη την απαραίτητη βοήθεια. Σε αυτούς τους καιρούς της απελπισίας, δεν πρέπει να υποτιμούμε τη σημασία που θα μπορούσε να έχει μια τέτοια προσέγγιση για απελπισμένους ανθρώπους.

Όποια διαδρομή κι αν επιλέξει, ο Πρόεδρος θα είναι σκληρή. Όπως λέει μια κινέζικη παροιμία, εκείνος που καβαλικεύει μια τίγρη φοβάται να κατεβεί από αυτήν. Ο Πρόεδρος γνωρίζει ότι το να ξεκαβαλικέψει δεν είναι επιλογή. Θα συνεχίσει να παίρνει όλο και περισσότερα κατασταλτικά μέτρα, και θα πολλαπλασιάζει ολοένα και περισσότερο τη δυσαρέσκεια. Για πόσο καιρό αυτό θα είναι βιώσιμο, μόνο ο χρόνος μπορεί να δείξει.

Αλλαγή

Το SARS-CoV-2 μπορεί να μην είναι δημιούργημα του καπιταλισμού του 21ου αιώνα, αλλά οι επιπτώσεις του Covid 19 είναι. Η πανδημία δεν δημιουργεί αυτή την κρίση, εκθέτει τις ανεπάρκειες των δομών του παγκόσμιου καπιταλισμού. Είναι ήδη σαφές ότι μια καλά εξοπλισμένη και στελεχωμένη υποδομή υγείας, σε συνδυασμό με μια άμεση και αποφασιστική κυβερνητική πολιτική, θα μπορούσε να αντιμετωπίσει την επιδημία χωρίς μεγαλύτερη κοινωνική αποδόμηση από ότι μια συνηθισμένη γρίπη. Ωστόσο, οι δεκαετίες συνεχιζόμενης υπονόμευσης των εθνικών συστημάτων υγείας, η γενικευμένη ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών νοσοκομειακής περίθαλψης και η μεταχείριση της υγείας ως εμπόρευμα δημιούργησαν τις συνθήκες στις οποίες το κράτος είναι ανίκανο να αντιμετωπίσει την πανδημία χωρίς σοβαρό κοινωνικό και οικονομικό αποσυντονισμό. Επιπλέον, οι δυνάμεις της εξουσίας θα προσπαθήσουν για ακόμα μια φορά να απαλλαγούν από το φορτίο φορτώνοντάς το στους λιγότερο ικανούς να το αντέξουν και να επιτείνουν ακόμη περισσότερο τη χυδαία ανισότητα της οποίας είμαστε ήδη μάρτυρες.

Ξεχνώντας τις «φιλελεύθερες» δοξασίες τους, οι καπιταλιστικές κυβερνήσεις ρίχνουν πάλι τόνους χρημάτων στην οικονομία για να σώσουν το σύστημά τους. Αλλά ακόμα και τώρα, ο τρόπος που το κάνουν είναι με το να διοχετεύουν τη μερίδα του λέοντος στις τράπεζες και τις μεγάλες εταιρείες. Το μερίδιο που δίνουν στους εργαζόμενους είναι το ελάχιστο που θεωρούν απαραίτητο για να αποφευχθεί εκτεταμένη λιμοκτονία, αλλά όχι αρκετό για να διατηρηθεί μια αποδεκτή ζωή για τους ανθρώπους. Η πολιτική τους είναι στην πραγματικότητα μια ξεδιάντροπη προσπάθεια αναδιανομής του πλούτου υπέρ των πλουσίων, εκμεταλλευόμενοι την κρίση - όπως έκαναν το 2008.

Αλλά όπως και το 2008, δεν πρόκειται να έχουν ένα ομαλό περίπατο. Το 2008 σηματοδότησε την αυγή μιας νέας εποχής καπιταλιστικής αποσύνθεσης και λαϊκών κινημάτων. Ήταν το γεγονός που γέννησε την Αραβική Άνοιξη, τους Αγανακτισμένους, το Κίνημα Occupy, τον ΣΥΡΙΖΑ,  και τον Jeremy Corbyn και τον Bernie Sanders. Όλες αυτές οι κινήσεις απέτυχαν παρά την πολλά υποσχόμενη αρχική τους ανάπτυξη. Απέτυχαν επειδή δεν εξελίχθηκαν σε ένα σαφές πολιτικό κίνημα για την αντικατάσταση του καπιταλισμού.

Δεν γνωρίζουμε ακόμα τι θα φέρει ο κορωνοϊός, αλλά σίγουρα θα δούμε έναν αλλαγμένο κόσμο. Νέα κινήματα θα εκφράσουν τη νέα συνείδηση που θα αποκτήσουν οι άνθρωποι εξαιτίας της κρίσης. Πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση και να ενταχθούμε σε αυτά τα επερχόμενα κινήματα που θα φέρνουν την αμφισβήτηση του συστήματος και να είμαστε μέρος της ανάπτυξής τους. Η εμπειρία μας καθώς και η θεωρία μας θα μπορούσαν να αποδειχθούν κρίσιμες για την επιτυχία ή την αποτυχία τους.

Θέμος Δημητρίου

28 Μαρτίου 2020