ΜΑΡΞ - ΠΑΡΟΧΗ ΔΙΕΞΟΔΟΥ

Η ΒΑΘΥΤΕΡΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ

Διακόσια χρόνια συμπληρώθηκαν φέτος από την γέννηση του Κάρολου Μαρξ. Παρά όμως το μεγάλο αυτό χρονικό διάστημα, εξακολουθεί να παραμένει επίκαιρος, ή, ακόμα καλύτερα, γίνεται ο πιο επίκαιρος κάθε φορά που πολιτικές και οικονομικές κρίσεις αναδεικνύουν τον απάνθρωπο χαρακτήρα της σημερινής παγκόσμιας τάξης πραγμάτων.

Ο Μαρξ γίνεται ο πιο επίκαιρος κάθε φορά που το κίνημα επίμονα ζητά διεξόδους, αυτό που ακριβώς συμβαίνει στη μετά το 2008 εποχή. Και σε αυτή ακριβώς την διάσταση του, την παροχή διεξόδων, πρέπει ίσως να εντοπισθεί η μεγαλύτερη αξία αυτού που ο Μαρξ μας κληροδότησε.

Ο Μαρξ δεν είναι ο σπουδαίος φιλόσοφος, που μίλησε για τα βάσανα, την αδικία, την εκμετάλλευση, «το όνειρο του ολοκληρωμένου ανθρώπου». Δεν είναι απλά αυτός που έδωσε με ακρίβεια μοναδική στην ιστορία, τους βασικούς όρους λειτουργίας του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος: Ποιος ήταν ο προοδευτικός ρόλος που κάποτε έπαιξε, αλλά και ποιες είναι οι ρίζες των ανισοτήτων, πείνας και δυστυχίας που δημιουργούνται. Ποιά είναι τέλος, η τεράστια απειλή πού κουβαλά για τις κοινωνίες αν δεν αντικατασταθεί.

Πάνω από όλα ο Μαρξ είναι αυτός που έδωσε πραγματικές απαντήσεις και διεξόδους στα καπιταλιστικά αδιέξοδα –για αυτό και γίνεται ο πιο επίκαιρος και ο πιο σχετικός για ακόμα μια φορά.

Από το Κουμμουνιστικό Μανιφέστο κιόλας, για να μην αναφερθούμε σε μεταγενέστερο έργα του, που στα τριάντα του χρόνια έγραψε μαζί με τον Φρειδερίκο Ένγκελς, βάζει τις βάσεις, μέσα από εξαιρετικά σύντομες και περιεκτικές παραγράφους, πάνω στις οποίες μπορεί να θεμελιωθεί πορεία εξόδου από τα παγκόσμια αδιέξοδα.

«Η σύγχρονη αστική κοινωνία που πρόβαλε από την καταστροφή της φεουδαρχικής κοινωνίας δεν κατάργησε τις ταξικές αντιθέσεις…
«Ωστόσο… απλοποίησε τις ταξικές αντιθέσεις…
«Ολόκληρη η κοινωνία όλο και περισσότερο χωρίζεται σε δύο μεγάλα αντίπαλα στρατόπεδα… τάξεις,  που βρίσκονται άμεσα αντιμέτωπες η μια με την άλλη: στην αστική τάξη και το προλεταριάτο…»

Δυο μεγάλα στρατόπεδα, τάξεις. Που βρίσκονται αντιμέτωπες η μια με την άλλη. Βρίσκονται αντιμέτωπες σε κάθε χώρα, σαν αποτέλεσμα συγκρουόμενων συμφερόντων, που στις παγκόσμιες κρίσεις γίνονται ασυμβίβαστα, κάτι που κάνει τόσο αληθινό η σημερινή κρίση.
Ο «σύγχρονος πολιτισμός» σπρώχνει σήμερα σε ακραίες συνθήκες φτώχειας και απειλεί, χωρίς καμία ηθική αναστολή, ακόμα και τις στέγες πάνω από τα κεφάλια των ανθρώπων, ακόμα και στις μητροπόλεις του καπιταλισμού -τόσο ασυμβίβαστα είναι τα πράγματα.

Η ύπαρξη λοιπόν ασυμβίβαστων συμφερόντων μέσα στα πλαίσια των εθνικών κρατών είναι από τις μεγάλες αλήθειες της εποχής, και όχι η ύπαρξη εθνικών συμφερόντων, με την έννοια των κοινών συμφερόντων των δύο τάξεων.

Τα σπίτια και οι ζωές των ανθρώπων κινδυνεύουν σήμερα λόγω της καπιταλιστικής κρίσης, όπως θα κινδυνεύουν όταν η καπιταλιστική κρίση εκφραστεί μέσα από εθνικές συγκρούσεις που οι αστοί θα βάλουν σε κίνηση, όταν χαθεί πια εντελώς το παιγνίδι έλεγχου της κρίσης. Όσο και να τρομάζει, αυτή η στιγμή πλησιάζει. Η απότομη επιδείνωση, με πρωταγωνιστεί τον Τράμπ, στις σχέσεις των μεγάλων πρώην «συμμάχων», το επιβεβαιώνει μέρα με τη μέρα. Το παιγνίδι ελέγχου της κρίσης από τους αστούς χάνεται. Και τον σημερινό εχθρό τους, το προλεταριάτο της χώρας τους, θα τον καλέσουν σε συμμαχία μαζί τους για να σφαχτεί με τους προλετάριους άλλων εθνών για υπεράσπιση της «πατρίδας», όταν η κρίση χωρίσει ξανά τους αστούς, ακόμα και του ανεπτυγμένου καπιταλισμού, σε διαφορετικά στρατόπεδα.

Ενάντια σε μια τέτοια τραγική κατάληξη της κρίσης, πρέπει η εργατική τάξη της κάθε χώρας να παλέψει από σήμερα. Για αγώνα ενάντια σε μια τέτοια κατάληξη θα πρέπει από σήμερα να καλεί η αριστερά σε ολόκληρη την Ευρώπη, με το πιο σαφή τρόπο. Πρέπει η αριστερά να διατυπώσει με τη μεγαλύτερη σαφήνεια ότι θα σταθεί εμπόδιο με όλα τα μέσα σε πιθανό εθνικιστικό εκτροχιασμό της ευρωπαϊκής ηπείρου, αλλά και αλλού, σε πιθανές πολεμικές συγκρούσεις στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Πρέπει η αριστερά με τόλμη να αντιμετωπίσει αυτό πού από το Κουμμουνιστικό Μανιφέστο κιόλας ο Μαρξ εντόπιζε, ότι

«Η σύγχρονη βιομηχανική εργασία, η σύγχρονη υποδούλωση στο κεφάλαιο, που είναι ίδια στην Αγγλία και τη Γαλλία, στην Αμερική και τη Γερμανία, αφαίρεσε από τον προλετάριο κάθε εθνικό χαρακτήρα…»

Αφαίρεσε η σύγχρονη υποδούλωση στο κεφάλαιο, κάθε εθνικό χαρακτήρα από τον προλετάριο –θεμελιακή διαπίστωση του Μαρξ πάνω στην οποία θα στηθεί το μετέπειτα έργο του.

«Οι νόμοι, η ηθική, η θρησκεία είναι γι' αυτόν τόσες αστικές προλήψεις, όσα αστικά συμφέροντα κρύβονται πίσω τους…»(Κουμμουνιστικό Μανιφέστο)

Οι νόμοι, η ηθική, η θρησκεία, κύριοι πυλώνες αυτού που συνθέτουν το έθνος, είναι, μαζί με το έθνος, το πιο ισχυρό ιδεολογικό όπλο της αστικής τάξης στον αγώνα της ενάντια στο προλεταριάτο, στον αγώνα για να υπερασπίσει «όσα αστικά συμφέροντα κρύβονται πίσω τους».

Είναι δυνατό οι προλετάριοι της Ελλάδας, της Κύπρου ή οποιασδήποτε άλλης χώρας, να αντιμετωπίσουν την κρίση της χώρας τους σε συμμαχία με αυτούς με τους οποίους τους χωρίζουν ασυμβίβαστα συμφέροντα και σε αντιπαράθεση με τους Γάλλους, Άγγλους ή Γερμανούς προλετάριους;

Την ύπαρξη ασυμβίβαστων συμφερόντων μεταξύ των δύο μεγάλων στρατοπέδων, σε κάθε χώρα, αντιλαμβάνονται οι αστοί και οι πολιτικοί τους εκπρόσωπο πολύ καλά. Και το επιβεβαιώνουν με τις πολιτικές τους. 

Οι Έλληνες αστοί έχουν συμμαχήσει με τους ευρωπαίους αστούς στο ζήτημα της λιτότητας. Στην κρίση, σύμμαχοι τους είναι οι ευρωπαίοι αστοί και εχθροί τους το ελληνικό προλεταριάτο. Εναντίον του οποίου όμως το πιο ισχυρό ιδεολογικό τους όπλο είναι η λεγόμενη εθνική ενότητα», το έθνος, ο εθνικισμός.

Δεν υπάρχει μεγαλύτερη αντίφαση, πιο γελοία αντίφαση, από το γεγονός ότι την ίδια στιγμή που το ελληνικό κεφάλαιο συμμάχησε με το ευρωπαϊκό ενάντια στο ελληνικό αλλά και ευρωπαϊκό προλεταριάτο, με σημαία τη λιτότητα, την ίδια αυτή στιγμή το έθνος, ο εθνικισμός και η κατηγορία της προδοσίας του έθνους, είναι το βασικό εσωτερικό τους όπλο. Υποστηρικτές της λιτότητας, με θλιβερή εξαίρεση φωνές από τα αριστερά, ήταν αυτοί που με αφορμή τη συμφωνία για το Σκοπιανό, έβαλαν πρόταση μομφής ενάντια στην κυβέρνηση Σύριζα και έβαλαν σε κίνηση το παρακράτος και τις πιο σκοτεινές δυνάμεις του εθνικισμού.

Αυτό θα είναι η εμπειρία όλης της επόμενης περιόδου. Όσο πιο δηλωμένες είναι οι πολιτικές δυνάμεις υπέρ της λιτότητας, τόσο πιο έντονα θα χρησιμοποιούν το όπλο του εθνικισμού και την κατηγορία του προδότη.

Στον Μαρξ πρέπει να αναζητηθούν οι απαντήσεις μπροστά σε αυτή την κατάσταση. Στις σαφείς και πρακτικές οδούς αναζήτησης λύσεων που μας κληροδότησε. Ακόμα όμως και το «Προλετάριοι του κόσμου ενωθείτε», η πιο σαφής, αδιαμφισβήτητη κατεύθυνση πάλης που θα μπορούσε κάποιος να διατυπώσει, αναγνωρίζεται περισσότερο σαν ηθική αξία –τους εργαζόμενους δεν τους χωρίζει τίποτε- παρά σαν πρακτική κατεύθυνση για αναζήτηση διεξόδων. Και φαίνεται να ισχύει με τον όρο ότι ο Ερτογαν δεν προκαλεί στο Αιγαίο, ότι οι Σκοπιανοί «ξεπερνούν τον αλυτρωτισμό τους», ότι οι γερμανικές τράπεζες δεν είναι τόσο σκληρές μαζί μας.

Τα χρονικά περιθώρια στενεύουν.

Όπως η ευρωπαϊκή αστική τάξη και οι πολιτικοί της εκπρόσωποι συντονίζονται στα Eurogroup και τους άλλους θεσμούς της καπιταλιστικής Ευρώπης, όσο τους επιτρέπει ακόμα η κρίση, έτσι και η ευρωπαϊκή αριστερά πρέπει να συντονιστεί μέσα από τα κόμματα της, τα συνδικάτα και ότι άλλο πυλώνα βρεθεί διαθέσιμος.

Αυτή είναι η βαθύτερη κληρονομιά του Μαρξ, ήδη από το Κουμμουνιστικό Μανιφέστο.

Σωτήρης Βλάχος
21 Ιουλίου 2018