Μετά τις εκλογές

Ένα μη βιώσιμο Status quo

Η Κύπρος από το 1959 και μετα αριθμεί στην ιστορία της δώδεκα προεδρικές εκλογές. Και όλες ταυτισμένες με κρίσεις και εντάσεις που ορίζουν την Κύπρο ως πρόβλημα. Ο Νίκος Αναστασιάδης είναι ο έβδομος πρόεδρος. Με εξαίρεση την εβδομάδα της διακυβέρνησης από τη χούντα, ύστερα από το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974, το σύστημα λειτούργησε μέσα σε δημοκρατικά πλαίσια, τουλάχιστο σε ό,τι συνιστά την  υποβολή υποψηφιοτήτων και την ύπαρξη σχετικής, στην πρώτη περίοδο της Κυπριακής Δημοκρατίας, ελευθερίας του τύπου. Δεν έλειψαν και εκλογές που αμαυρώθηκαν από τραμπουκισμούς από φιλομακαριακά στοιχεία κάτω από την εποπτεία του ίδιου του Υπουργού Εσωτερικών, όπως συνέβη στις εκλογές του 1968 και από τρομοκρατία, όπως στην εκλογή του 1973, με τη χούντα και την ΕΟΚΑ β’.

Η αναμέτρηση με το Μακάριο ήταν άνιση. Η προβολή της προσωπικότητας και του σχήματος του Αρχιεπισκόπου λειτουργούσε καθοριστικά μέσα στην κοινωνία. Η επιδίωξη του ψηλότερου δυνατού ποσοστού, για λόγους γοήτρου, επιστράτευσε, ιδιαίτερα στις δυο πρώτες αναμετρήσεις, μεθόδους που δεν προσιδίαζαν με την έννοια της αδιάβλητης πορείας προς τις κάλπες.

Από το 1978 και μετά αρχίζουν τα κόμματα να διαδραματίζουν ρόλο στην  εκλογή του προέδρου και προβάλλεται η ανάγκη για εφαρμογή ίσων όρων αναμέτρησης μεταξύ των υποψηφίων.
Το πολιτικό σύστημα, ιδιαίτερα μετά το πραξικόπημα, το 1974, λειτούργησε όλο και σε πιο πολιτικοποιημένο κλίμα, με προβολή προγραμμάτων και θέσεων έναντι του πολιτικού προβλήματος και της εσωτερικής διακυβέρνησης. Οι δημοκρατικές διαδικασίες κερδίζουν έδαφος και οι εκλογές διεξάγονται μέσα σε κλίμα μετριοπάθειας. Το αποτέλεσμα, ακόμη και στις περιπτώσεις που κρίθηκε από διαφορά λίγων εκατοντάδων ψήφων, ουδέποτε αμφισβητήθηκε.

Μετά από μια σειρά αλληλοδιάδοχων εκλογών, συνδεδεμένων και με τις εξελίξεις στο Κυπριακό και τους μύθους που το περιβάλλουν, φτάσαμε στις εκλογές του 2018. Το κύριο χαρακτηριστικό των εκλογών του 2018 ήταν η σαφής αναμέτρηση μεταξύ δύο γραμμών, που στο παρελθόν υπονοούντο αλλά που δεν πήραν ποτέ συγκεκριμένη έκφραση και εκπροσώπηση. Η αποσαφήνιση αφορούσε την αντιπαράθεση μεταξύ των υποστηρικτών της συμβιβαστικής λύσης στη βάση των ψηφισμάτων του ΟΗΕ για Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία (ΔΔΟ) με πολιτική ισότητα,  και της άλλης που απέρριπτε  τη ΔΔΟ και αποκήρυσσε τις μέχρι στιγμής επιτευχθείσες συμφωνίες ως απαράδεκτες. Η επικράτηση στον πρώτο γύρο και τελικά η  επανεκλογή του Νίκου Αναστασιάδη στο δεύτερο, με την υποστήριξη του συντηρητικού ΔΗΣΥ, αλλά και η ισχυρή παρουσία του Σταύρου Μαλά που υποστηρίχτηκε, βασικά,  από το ΑΚΕΛ, το κόμμα της αριστεράς,  απέδειξαν σαφή επικράτηση της μετριοπαθούς γραμμής . Και οι δύο υποψήφιοι μαζί συγκέντρωσαν 66%.  Αντίθετα ο Νικόλας Παπαδόπουλος, υποψήφιος της απορριπτικής γραμμής, συγκέντρωσε μόνο 25% των ψήφων, ενώ τα κόμματα του λεγόμενου ενδιάμεσου χώρου, που τον υποστήριξαν, είχαν συγκεντρώσει το 35% των ψήφων στις βουλευτικές εκλογές το 2016. Τελικά, στο δεύτερο γύρο των εκλογών, αυτό το 25% του Νικόλα Παπαδόπουλου κατανεμήθηκε από μισό στον κάθε ένα από τους δύο τελικούς διεκδικητές της προεδρίας, ένδειξη ύπαρξης διαφορετικών τάσεων και μέσα στο 25%.

Τι μάθαμε οι Κύπριοι

Σε όλα αυτά τα χρόνια της Κυπριακής Δημοκρατίας, οι Κύπριοι έμαθαν πολλά στην οικονομία, στο εμπόριο και στην παροχή υπηρεσιών. Πέτυχαν ένταξη στο παγκόσμιο σύστημα, ιδιαίτερα μέσα από τον υπεράκτιο τομέα, σημείωσαν αξιοσημείωτη παρουσία στην εμπορική ναυτιλία,  στον τουρισμό, στη διαχείριση των υδάτων, στην κατασκευή έργων, στην ίδρυση ιδιωτικών Πανεπιστημίων, στη δημιουργία μεγάλων εργοληπτικών  οργανισμών με διεθνή δραστηριότητα. Ανέπτυξαν στενές σχέσεις με τους γειτονικές τους χώρες και πήραν σημαντική θέση σε διεθνείς οργανισμούς. Αποκορύφωμα η ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με τη βοήθεια και τη συμπαράσταση της Κυβέρνησης Σημίτη, με την υπογραφή της σύμβασης το 2003 στη Στοά του Αττάλου και επίσημα το 2004.

Έδειξαν, ακόμη, αυτοσυγκράτηση , μεθοδικότητα, και μετριοπάθεια στην αντιμετώπιση της μεγάλης οικονομικής κρίσης του 2013, κάτι που βοήθησε στη διαφύλαξη, όσο τούτο ήταν δυνατό, του βιοτικού τους επιπέδου. Το πολιτικό σύστημα και ιδιαίτερα το ώριμο συντεχνιακό κίνημα, απέφυγε τις ακρότητες και τις διχαστικές τακτικές. Μέσα από συμφωνημένες ή ανεκτικές διαδικασίες βοήθησαν στο ξεπέρασμα της κρίσης το ταχύτερο δυνατό.

Και τι δε μάθαμε

Υπάρχουν όμως και πολλά άλλα που οι Κύπριοι δε μάθαμε, δεν καταλάβαμε, δεν τολμήσαμε. Δεν εννοήσαμε τι σημαίνει άγονη πάροδος του χρόνου με διαιώνιση του Κυπριακού προβλήματος . Το πολιτικό σύστημα αποδείχτηκε ανίκανο να πάρει αποφάσεις όταν οι συγκυρίες έβαζαν ενώπιόν του κρίσιμα διλήμματα. Απέκρουε την έννοια του συμβιβασμού στο πολιτικό θέμα, αναζητώντας είτε την τέλεια ρύθμιση, είτε τη νομοθετική και με ακρίβεια διευθέτηση όλων των ζητημάτων. Νομίζαμε ότι μόνο έτσι θα μπορούσαμε να εξασφαλίσουμε την ασφάλεια του κράτους μας και παραγνώρισαμε την  έννοια της συνεννόησης, της αλληλοκατανόησης , των κοινών στόχων και της καλής πίστης, ακόμη και όταν υπήρχαν συγκεκριμένες ενδείξεις από την πλευρά των Τουρκοκυπρίων. Στο μεταξύ εδραιώνονται τα τετελεσμένα της κατοχής και σε κάθε περίπτωση νέας διαπραγμάτευσης  αρχίζουμε από υποδεέστερη θέση.

Διατηρούμε κλίμα αντιπαράθεσης με το βορρά λόγω της κατοχής και του παράνομου καθεστώτος, που περιλαμβάνει και τους Τουρκοκύπριους, ενώ θα έπρεπε με συγκεκριμένα μέτρα και συνεχή ανοίγματα να δημιουργούσαμε μαζί τους δίαυλους επικοινωνίας και συνεργασίας. Θα έπρεπε να λογαριάζαμε τους Τουρκοκύπριους, πολίτες άλλωστε της Κυπριακής Δημοκρατίας, ως στρατηγικούς φίλους και  δυνητικούς συνεργάτες για την αυριανή πολυεθνική  πολυπολιτισμική Κύπρο. Ιδιαίτερα τώρα που υφίστανται και αυτοί την επιθετική εθνικιστική τακτική του Ερντογάν, που είναι ολοκληρωτικά αντίθετη με την ιστορία και την παράδοσή τους. Οι έποικοι, κάτω από την καθοδήγηση της Άγκυρας κινούνται πια επιθετικά επισείοντας τη σημαία του Παντουρανισμού, ενέργεια που προκάλεσε την έντονη και μαζική αντίδραση των Τουρκοκυπρίων.

Είναι γι’ αυτό που θα πρέπει να επιλέξουμε πολιτική υπέρβασης των κρίσεων. Ως πρώτο μας βήμα δεν μπορεί να είναι άλλο από την βελτίωση των σχέσεων με τους Τουρκοκυπρίους. Υπάρχουν πολλά που μπορούν να γίνουν για τη βελτίωση των μεταξύ μας σχέσεων, με την από κοινού αντιμετώπιση  προβλημάτων της καθημερινής ζωής, μέχρι την εμπέδωση αμοιβαίου σεβασμού που θα μας επιτρέψει να έχουμε κοινούς στόχους.

Για να γίνουν αυτά χρειάζεται ψηλό αίσθημα ευθύνης και εγκατάλειψης μικρόψυχων συμπεριφορών, που δυστυχώς δηλητηριάζουν ακόμη τις διακοινοτικές σχέσεις.

Δε μάθαμε  και κάτι άλλο, που συνδέεται πιο άμεσα με την ίδια την ύπαρξή μας, ότι η Κυπριακή Δημοκρατία είναι κράτος ανεξάρτητο , ότι έχει την αυθυπαρξία της. Αντί να αναπτύσσουμε τις δικές μας πρωτοβουλίες προστρέχουμε στις μητέρες πατρίδες. Μας λείπει η αυτοπεποίθηση. Φοβούμαστε την ανάληψη ευθυνών για την ίδια την τύχη της πατρίδας μας. Νομίζουμε ότι ακόμα συνεχίζουμε το χαμένο για πάντα αλυτρωτικό αγώνα. Η ανακήρυξη  του προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας έγινε και φέτος μέσα σε θάλασσα ελληνικών σημαιών. Όταν ακούγεται το ερώτημα, γιατί; Σου λένε: «Είμαστε Έλληνες» . Μα η Κυπριακή Δημοκρατία δεν αποτελείται μόνο από Έλληνες . Πώς θα πεισθεί η άλλη πλευρά ότι η ελληνοκυπριακή κοινότητα υποστηρίζει την κυπριακή ανεξαρτησία και επιθυμεί τη λύση; Ότι μας διακατέχει έναντί τους ο αναγκαίος σεβασμός; Γιατί καλείται στο Εθνικό Συμβούλιο ο Υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας για να ενημερώσει τα κόμματα για τις κυπριακές εξελίξεις; Αν είχε να προσφέρει μια υπηρεσία η Ελληνική Κυβέρνηση στην Κύπρο, αυτή την κρίσιμη ώρα της ιστορίας της, θα έπρεπε να σέβεται έμπρακτα την ανεξαρτησία της Κυπριακής Δημοκρατίας  και να ενεργεί με διακριτικότητα.

Μόνο όταν αναζητηθούν τα σημεία της ενότητας μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων στην κρατική μας  υπόσταση θα μπορέσουμε   να βάλουμε  θεμέλια ειρήνης στην Κύπρο . Το Κράτος είναι πολυεθνικό, η μία κοινότητα είναι ελληνική και η άλλη είναι τουρκική και πάλι Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι δεν είμαστε μόνοι. Συνυπάρχουμε με τους Μαρωνίτες τους Αρμένιους και τους Λατίνους. Όλοι μαζί είμαστε ο κυπριακός λαός, είμαστε Κύπριοι. Η σχέση της Κύπρου με την Ελλάδα και την Τουρκία πρέπει να είναι σχέσεις κρατικές, όπως με όλα τα άλλα κράτη του κόσμου.

Η επανεκλογή του Νίκου Αναστασιάδη

Οι  εκλογές τέλειωσαν και ο Νίκος  Αναστασιάδης επανεξελέγη Πρόεδρος. Πρόβαλε ως πιο δυνατό του χαρτί την οικονομία. Στο Κυπριακό, παρόλο που επέμενε στη ΔΔΟ και στις συνομιλίες, έδωσε μόνο περιορισμένη, ως περιθωριακή, σημασία. Δεν απευθύνθηκε προς τους Τουρκοκύπριους  και απέφυγε συνάντηση με τον Ακιντσί,  ακόμη και όταν οι συνθήκες την επέβαλλαν.

Υπήρξε αντιπαλότητα με τους ανθυποψηφίους του σε διάφορα ζητήματα, όπως και αμφισβήτηση των επιτυχιών του στην οικονομία. Επίκεντρο στις συζητήσεις ήταν  η άνιση κατανομή των βαρών και η μεγέθυνση του χάσματος μεταξύ των διαφόρων τάξεων του λαού.  Στο Κυπριακό, χωρίς να υπάρχει διαφορά στην προσέγγιση της ΔΔΟ, ο υποψήφιος του ΑΚΕΛ, Σταύρος Μαλάς επεξέτεινε την κριτική στους χειρισμούς του στο Κυπριακό. Ιδιαίτερα επικριτικός ήταν στο θέμα της διακοπής των συνομιλιών στο Μοντ Πελεράν. Εκείνη τη στιγμή, με την κατάθεση από μέρους του Ακιντσί χάρτη στα πλαίσια, σχεδόν, των Ελληνοκυπριακών προσδοκιών,  οι δύο πλευρές είχαν προσεγγίσει τη δυνατότητα της επίλυσης του προβλήματος όσο ποτέ προηγουμένως. Κριτική ασκήθηκε στον Αναστασιάδη και για τη στάση του στο Γκραν Μοντάνα, ότι εκεί άφησε αναξιοποίητο το πλαίσιο Γκουτέρες. Σ’ αυτό περιλαμβάνονταν ικανοποιητικές λύσεις πάνω στα θέματα που παρέμεναν διαφορές, όπως στο θέμα των Εγγυήσεων που προνοούσε «τερματισμό των μονομερών επεμβατικών δικαιωμάτων και τερματισμό της Συνθήκης Εγγυήσεων»  και την αντικατάστασή της από «ένα νέο πολυμερές σύστημα ασφάλειας». Στο σημείο αυτό διατυπώθηκε η διαφωνία για συμμετοχή της Τουρκίας σε αυτό το πολυμερές σύστημα και παραγνωρίστηκαν όλα τα άλλα ουσιώδη μέρη που ανταποκρίνονταν προς τις ελληνοκυπριακές προσδοκίες . Παραγνωρίστηκε ακόμη η πρόνοια για αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων και η παραμονή μόνο των αποσπασμάτων που προέβλεπε η Συμφωνία Ζυρίχης Λονδίνου με 950 Έλληνες στρατιώτες και 650 Τούρκους, γιατί δεν είχε σαφή ημερομηνία λήξης της παρουσίας τους, αλλά πρόνοια για επανεξέταση της συμφωνίας μετα από κάποιο χρονικό διάστημα.

Στο έγγραφο του Γκουτέρες γινόταν και αναφορά στην παραχώρηση της Μόρφου. Ικανοποιητικές ρυθμίσεις προσφέρονταν και στα θέματα της ιδιοκτησίας. Διευκρινιζόταν ακόμη το θέμα της αναποτελεσματικής συμμέτοχης των Τουρκοκυπρίων στα ομοσπονδιακά όργανα . Μια αναφορά που δεν απείχε , εν πολλοίς, από τα ήδη συμφωνηθέντα μεταξύ των ηγετών . Δινόταν ακόμη και απάντηση για ισότιμη μεταχείριση Τούρκων κα Ελλήνων υπηκόων.
Συμφωνημένη εθεωρείτο και η εκ περιτροπής προεδρία με διασταυρούμενη και σταθμισμένη ψήφο. Μια πρόνοια που για πρώτη φορά θα εγκαθιστούσε την πολιτική συνάφεια και ενότητα μεταξύ των δύο κοινοτήτων.

Παρέμενε η διαφορά   για αποδοχή της αξίωσης της τουρκοκυπριακής ηγεσίας για μια θετική ψήφο στα ομοσπονδιακά όργανα ανεξάρτητων αρχών και οργανισμών. Ένα δευτερεύον θέμα, που μόνο μέσα στα πλαίσια της καλής θέλησης θα μπορούσε να αντιμετωπισθεί για να ξεπεραστούν οι όποιες ανασφάλειες και φοβίες. Άλλωστε, η αυστηρή νομική ρύθμιση της κάθε λεπτομέρειας αυξάνει αντί να ελαττώνει τη δυσπιστία και την αντιπαλότητα τη στιγμή που χρειάζεται η  συνεργασία και η  συμπόρευση.

Η ανοικτή αντιπαράθεση με τον Τούρκο Υπουργό Εξωτερικών στο θέμα των εγγυήσεων εξουδετέρωσε την παρέμβαση του Γενικού Γραμματέα και οδήγησε σε αδιέξοδο τις συνομιλίες.

Κυπριακό, εκλογές  και συνομιλίες

Καρδιά του προβλήματος της πολιτικής ζωής εξακολουθεί να παραμένει το Κυπριακό, ανεξάρτητα από ποιες προτεραιότητες βάζει το κάθε κόμμα, ή ποια συμφέροντα προτάσσει σε μια απροσανατόλιστη κοινωνία η κάθε ομάδα ή ο κάθε ιδιώτης.

Το εκλογικό κλίμα ήταν βεβαρυμμένο  από τις ανοικτές πληγές που άφησε πίσω της η οικονομική κρίση, αλλά κύρια από την αποτυχία των συνομιλίων στο Γκραν Μοντάνα. Μετά από τη  δραματική απόρριψη στο δημοψήφισμα του 2004 του σχεδίου του Γενικού Γραμματέα, Κόφι Ανάν, χρειάστηκε να περάσουν άλλα δεκατρία χρόνια για να βρεθούμε και πάλι τον Ιούλιο του 2017 στον προθάλαμο της λύσης, «στο τελευταίο μίλι», στο Γκραν Μοντάνα. Σε αυτή την περίπτωση δεν αφήσαμε το ζήτημα να φτάσει σε δημοψήφισμα. Επελέγη το αδιέξοδο.
Οι εκλογές δεν ήταν ο καλύτερος σύμμαχος για απεγκλωβισμό από το αδιέξοδο και φυσικά για μια πορεία λύσης.  Ο Αναστασιάδης απέδωσε  την ευθύνη για το αδιέξοδο στην Τουρκία και στο συνομιλητή του.  Δεν ήταν δύσκολο να πεισθεί, σχετικά, ο ψηφοφόρος όταν είχε κατά νου και τις άλλες συμπεριφορές του Ερντογάν. Η τακτική αυτή τον διευκόλυνε στο να καταφύγει  στο συναίσθημα και να διεγείρει το εθνικιστικό  φρόνημα, που είναι  τόσο πρόσφορο, στο ψηφοφοριακό δυναμικό του κόμματός του. Ένα κόμμα συντηρητικό, με ρίζες στην ΕΟΚΑ αλλά και στην ΕΟΚΑ β’.

Διαφοροποιημένη ήταν η πολιτική του Σταύρου Μαλά, υποψήφιου που υποστηρίχτηκε από το ΑΚΕΛ. Άσκησε κριτική στον Προέδρο και υποστήριξε ότι με την τακτική του άφησε εκτεθειμένη την ελληνοκυπριακή πλευρά, ενώ απάλλασσε από κάθε ευθύνη την Τουρκία. Προχώρησε ακόμη πάρα πέρα, διεύρυνε το ακροατήριο του απευθυνόμενος προς τους Τουρκοκύπριους . Ο συναινετικός του λόγος είχε ευνοϊκό αντίκτυπο στο σύνοικο στοιχείο. Εκεί όμως που υστερούσε ήταν η πειστικότητα του λόγου του στα οικονομικά  ζητήματα.

Το αδιέξοδο στο Κυπριακό εξόπλισε με επιχειρήματα την πολίτικη του Νικόλα Παπαδόπουλου για απόρριψη των συμφωνηθέντων και ενίσχυσε το ΕΛΑΜ, αδελφικό της Χρυσής Αυγής κόμμα, με ακραία εθνικιστική του γραμμή.

Παρόλα αυτά παρέμενε ανοικτό στις εκλογές  το ζήτημα της επιλογής γραμμής: Συμβιβαστική λύση στη βάση της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας, ή απόρριψη των συμφωνηθέντων με φανερή ή κρυφή αποκήρυξη της ΔΔΟ; Μιας πολιτικής, που με μικρές διαφοροποιήσεις υποστηρίχτηκε μόνο από το ΔΗΣΥ  και το ΑΚΕΛ. Από το Μαλά και τον Αναστασιάδη.

Μετά τις εκλογές όμως θα  απαιτηθούν πρωτοβουλίες για απάβλυνση των διαφορών μεταξύ των δυο κομμάτων. Στην προεκλογική περίοδο ο Αναστασιάδης μίλησε για  οπαδούς της «όποιας λύσης» και το ΑΚΕΛ για αναξιόπιστο πρόεδρο.  Μια  αντιπαράθεση που επεκτάθηκε και στη βάση και δημιούργησε ρήξεις και εκεί που προηγούμενα δεν υπήρχαν. Σε περίπτωση όμως θετικών εξελίξεων θα χρειαστεί προσπάθεια και συγκεκριμένα μέτρα για να εγκατασταθεί σημείο επαφής και συμπόρευσης  μεταξύ ΑΚΕΛ και ΔΗΣΥ.

Πιο κρίσιμος ακόμη είναι ο διαπιστωμένος κλονισμός εμπιστοσύνης με όσα προηγήθηκαν  και όσα, στο μεταξύ, λέχθηκαν μεταξύ των δύο ηγετών,  Αναστασιάδη και Ακιντσί,. Μια κατάσταση άκρως δυσάρεστη για τη διαμόρφωση  συνθηκών λύσης, που απαιτεί εμπιστοσύνη , συνεργασία και συμπόρευση. Και σε περίπτωση συμφωνίας θα πρέπει να εμφανιστούν οι δύο ηγέτες από κοινού για να την στηρίξουν.

Για την επανέναρξη των συνομιλίων παρουσιάζονται δισταγμοί και διαφορετικές προσεγγίσεις. Ο Αναστασιάδης θέλει προεργασία και ο Ακιντσί χρονοδιάγραμμα. Πότε και πώς θα γεφυρωθούν οι δύο θέσεις είναι ακόμη πρόωρο να υποθέσει κάνεις. Ακόμη και στην περίπτωση που προωθούνται οι συνομιλίες, τούτο είναι αρκετό για ν’ ανοίξει το δρόμο της λύσης;  Είναι μόνο υπόθεση ηγετών η πρόοδος στις συνομιλίες;

Στη φάση που τώρα περνούμε εκείνο που προέχει είναι να αναληφθούν πρωτοβουλίες για τη βελτίωση των διακοινοτικών σχέσεων. Πέραν των όσων προϋπήρχαν μετά το αδιέξοδο του Ιουλίου του 2017, επήλθε δραματική επιδείνωση των δικοινοτικών σχέσεων. Μέτρα που λήφθηκαν και από τις  δύο πλευρές ενέτειναν την ένταση και το διαχωρισμό. Δεν είναι τυχαίο που ακούστηκαν αυτή την περίοδο σκέψεις ή και εκφράστηκαν διαπιστώσεις για λύση δύο κρατών. Η δεξιά εθνικιστική διακυβέρνηση που βρισκόταν στην εξουσία στο βορρά, εκείνη την εποχή, επέβαλε δασμούς στη βοήθεια που στέλνεται στους Ελληνοκύπριους εγκλωβισμένους στην Καρπασία. Το συμβάν αυτό προκάλεσε αντιδράσεις και αντιπαραθέσεις με ευρύτερες επιπτώσεις. Δεν έλειψαν όμως και αρνητικά μέτρα από μέρους της Κυπριακής Δημοκρατίας, που ζήτησε από την ΕΕ να αποσύρει την ομάδα των εμπειρογνωμόνων που βοηθούσαν την τουρκοκυπριακή πλευρά στην εναρμόνιση της με το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Αν η πολιτική της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι η επίλυση του προβλήματος, γιατί έπρεπε να τερματιστεί η προσπάθεια των Τουρκοκυπρίων για εναρμόνιση;

Παραμένουμε σε αυτά τα δύο μείζονα περιστατικά ως χαρακτηριστικά παραδείγματα επιδείνωσης στις διακοινοτικές σχέσεις. Υπάρχουν δυστυχώς και πολλά άλλα, που αγγίζουν τη ζωή των απλών ανθρώπων και μεγεθύνουν τη ρήξη και τα χάσματα μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Κάποια από αυτά είναι ευτελή και προδίδουν μικρόνοια και μικροψυχία. Είναι επώδυνο ακόμη και να τα αναφέρει κανείς, γνωστά όμως σε όλους , στους διπλωματικούς κύκλους και στον ΟΗΕ. Το αδιέξοδο συνόδευσαν μέτρα, τακτικές και ενέργειες που αφήνουν εκτεθειμένες και τις δύο πλευρές, αλλά κύρια την ελληνοκυπριακή, που θέλει να εμφανίζεται ως το νόμιμο κράτος και που θεωρητικά, ως Κυπριακή Δημοκρατία, εκπροσωπεί ολόκληρη την Κύπρο και όλο το λαό της. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι οι τελευταίες εκθέσεις του ΓΓ του ΟΗΕ, πέραν των αναφορών για ανεύρεση κοινού εδάφους μεταξύ των ηγετών, αποδίδει κύρια σημασία στις διακοινοτικές σχέσεις. Ζητά ενίσχυση των Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης ( ΜΟΕ) ως βασική προϋπόθεση για την έναρξη και την ευόδωση των συνομιλιών.

Ο ΓΓ προχωρεί σε συγκεκριμένες αναφορές και ζητά άρση των γραφειοκρατικών μεθοδεύσεων που εμποδίζουν το έργο των Τεχνικών Επιτροπών. Τα Ηνωμένα Έθνη δεν αρκέστηκαν μόνο στη διατύπωση των θέσεών τους μέσα από την έκθεση του ΓΓ, αλλά προχώρησαν στην  συμπερίληψη όλων αυτών των παρατηρήσεων και εισηγήσεων στην τελευταία απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας.

Πότε θα συνειδητοποιήσουμε ότι η διεθνής αναγνώριση της ΚΔ δεν προσφέρεται εν λευκώ; Όσο περισσότερο μεταχειριζόμαστε, όχι μόνο το καθεστώς του βορρά, αλλά και τους Τουρκοκύπριους ως παράνομους, με μειωμένα ή καθόλου  δικαιώματα, τόσο εξασθενούμε τη θέση μας. Ήδη ο ΓΓ του ΟΗΕ μας προειδοποίησε από το Γενάρη του 2017 ότι δεν μπορούν οι Τ/Κ να παραμένουν σε απομόνωση και αναφέρθηκε ιδιαίτερα στον αθλητισμό και τον πολιτισμό. Τι άλλο είναι η αναφορά αυτή από προειδοποίηση παράκαμψης των ελληνοκυπριακών ενστάσεων για συμμετοχή των Τουρκοκυπρίων σε διεθνείς διοργανώσεις; Όταν  η  Β. και Ν. Κορέα  βρίσκουν τρόπους συνεργασίας, εμάς τι μας εμποδίζει άλλο από ένας νοσηρός εθνικισμός που στρέφεται και εναντίον των δικών  μας συμφερόντων;

Όλα αυτά τα αδόκιμα και πρωτόγνωρα συμβαίνουν όταν η Κυπριακή Δημοκρατία είναι μέλος του ΟΗΕ και της ΕΕ. Ένα κράτος  που προσπαθεί με διπλωματικούς τρόπους να απαλλαγεί από την κατοχή και να προχωρήσει στη συγκρότηση μιας πολιτείας πέραν από τους εθνικισμούς, να εδραιώσει ένα  μεταεθνικό κράτος, πολυπολιτισμικό που να χωράει μέσα του όλους τους κατοίκους του, ανεξάρτητα από φυλή και θρησκεία.

Τα χρονικά περιθώρια που προσφέρονται στον Αναστασιάδη είναι περιορισμένα. Μόνο αν μπορέσει να διαπραγματευτεί τους πρώτους μήνες της νέας του θητείας θα μπορέσει να πετύχει το στόχο που δεν μπορεί να είναι άλλος από τη λύση. Με πρόσφατη την επανεκλογή του και μάλιστα με ψηλό ποσοστό και με ηττημένη την αδιάλλακτη γραμμή, έχει την ευχέρεια να πάρει πρωτοβουλίες και αποφάσεις. Ο κύκλος των ατέρμονων συνομιλιών έχει πια ολοκληρώσει τη διαδρομή του. Το πλαίσιο λύσης είναι περίπου καθορισμένο και μάλιστα σε μεγάλη λεπτομέρεια από τις συγκλίσεις και συμφωνίες, παλαιότερα στις συνομιλίες Χριστόφια-Ταλάτ και πρόσφατα στις συνομιλίες Αναστασιάδη – Ακιντσί. Η παρέμβαση του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ πρόσφερε τη βάση και τη μεθόδευση επίτευξης τελικής διαπραγμάτευσης και λύσης . Εκείνο πια που απομένει είναι η λήψη πολιτικών αποφάσεων με γνώμονα, όχι τα χειροκροτήματα, αλλά το μέλλον του νησιού και του λαού του.

Οι Τουρκοκύπριοι περνούν τη δική τους περίοδο έντονων εξελίξεων . To T/K πολιτικό μόρφωμα, όσο και να το λέμε παράνομο, έχει πια εδραιωμένη πολιτική υπόσταση και έχει επιτελέσει σημαντικές προόδους σε διάφορους τομείς. Ο προϋπολογισμός του είναι πια πλεονασματικός, έχει 1,5 εκ. τουρισμό και 100.000 ξένους φοιτητές σε 18 πανεπιστήμια. Έρχεται νερό από την Τουρκία και σύντομα ηλεκτρική ενέργεια σε πολύ χαμηλότερη τιμή από αυτή που παράγεται στην ΚΔ.

Σταδιακά και ας μην έχει τους επίσημους τίτλους, επεκτείνει τη διεθνή του παρουσία. Οι εκπρόσωποί του, μάλιστα, τυγχάνουν οιωνοί διπλωματικής αναγνώρισης και μεταχείρισης. Πρεσβείες διαπιστευμένες στην Κυπριακή Δημοκρατία  διατηρούν γραφεία και στην τουρκική συνοικία της Λευκωσίας.  Ως κοινότατα αναγνωρίζονται από τα Ηνωμένα Έθνη και την ΕΕ. Στο Συμβούλιο της Ευρώπης η Κύπρος αντιπροσωπεύεται με δύο αντιπροσωπείες, μία ελληνοκυπριακή και μια τουρκοκυπριακή. Σε παλαιότερες προσφυγές της Κυπριακής Δημοκρατίας στο Συμβούλιο Ασφαλείας το σώμα καλούσε αντιπροσώπους και των δύο κοινοτήτων. Χρήσιμο να το γνωρίζουν και όσοι σήμερα ζητούν προσφυγή στο Συμβούλιο Ασφαλείας για τις τουρκικές προκλήσεις στην Κυπριακή ΑΟΖ.

Στις τελευταίες εκλογές το εθνικιστικό κόμμα διατήρησε ηγεμονική θέση αναμεσά στους Τουρκοκύπριους. Κυριότερος λόγος γι’ αυτή του την επιτυχία ήταν και η αποτυχία του Γκραν Μοντάνα. Μπροστά στην απειλή της συνέχισης μιας ακραίας εθνικιστικής πολιτικής και της ανεμπόδιστης διείσδυσης της Τουρκίας, τα άλλα τουρκοκυπριακά κόμματα συνασπίστηκαν και σχημάτισαν «κυβέρνηση» που δε θα παρεμβάλλει εμπόδια στον Ακιντσί και που δε θα συμβάλλει σε επιδείνωση των σχέσεων με την ελληνοκυπριακή πλευρά. Χωρίς τούτο να σημαίνει και κάποια δραματική αλλαγή.

Πολλοί είναι οι Τουρκοκύπριοι που ανησυχούν για το ίδιο το μέλλον της κοινότητάς τους. Η διείσδυση της Τουρκίας στα κατεχόμενα είναι τέτοια που έρχεται σε σύγκρουση με τον κοσμικό και ευρωπαϊκό χαρακτήρα των Τουρκοκυπρίων. Οι έποικοι αυξάνονται και έχουν πια φωνή στη «βουλή» τους. Δέχονται απ’ ευθείας οδηγίες από την Άγκυρα και τον Ερντογάν και επιτίθενται εναντίον των Τουρκοκυπρίων όταν εκφράζουν αντίθετη άποψη. Κτίζονται παντού τζαμιά και ιδρύονται θρησκευτικά σχολεία. Πρόσφατα εγκαινιάστηκε τεράστιο τζαμί και παραπλέυρως μεγάλο κτιριακό συγκρότημα με πανεπιστημιακή θρησκευτική σχολή. Φανερή είναι ακόμη η διείσδυση του τουρκικού κεφαλαίου, ιδιαίτερα στον τουρισμό. Ενώ τα καζίνα απαγορεύονται στην Τουρκία, στην κατεχομένη Κύπρο αφθονούν, όπως επίσης και κάθε άλλης λογής δραστηριότητα της τουρκικής μαφίας.

Το δίλημμα για τους δημοκρατικούς Τουρκοκύπριους, αλλά και όλους τους άλλους που θέλουν να προστατέψουν την πολιτιστική τους φυσιογνωμία, είναι είτε με λύση και στην Ευρώπη, είτε χωρίς λύση και στην Ασία. Η προβαλλόμενη αντίσταση ή έστω η διαφοροποιημένη γραμμή των συνεργαζόμενων στο βορρά τουρκοκυπριακών κομμάτων είναι ευάλωτη κι επισφαλής. Η εθνικιστική αντιπολίτευση, βασισμένη στην Τουρκία και στις οικονομικές της διασυνδέσεις, θα υπονομεύει συνεχώς τη θέση τους. Αντίθετα, άμεσες θετικές εξελίξεις θα ενισχύσουν τη θέση τους. Εξελίξεις που μπορούν να συντελεστούν τώρα πριν λήξει η θητεία του Μουσταφά Ακιντζί.
Τα δεδομένα αυτά ορίζουν και τα χρονικά περιθώρια ρύθμισης του Κυπριακού. Υπάρχουν όμως και άλλοι λόγοι , ίσως πιο πιεστικοί. Το 2019 η Τουρκία θα έχει προεδρικές εκλογές. Χρόνος, δηλαδή, τελείως ακατάλληλος για συζήτηση θεμάτων που άπτονται του τουρκικού εθνικισμού.

Η  μετεκλογική   κρίση των υδρογονανθράκων

Την επομένη των προεδρικών εκλογών η Κύπρος μπήκε μέσα σε νέο κυκεώνα κρίσης με επίκεντρο τις διατρήσεις για φυσικό αέριο στην Ανατολική Μεσόγειο. Τουρκικά πολεμικά παρεμπόδισαν το πλωτό γεωτρύπανο της ιταλικής εταιρείας ΕΝΙ να προχωρήσει σε διάτρηση για φυσικό αέριο στο οικόπεδο 3 της κυπριακής ΑΟΖ. Ένα εύκολο εγχείρημα για την Τουρκία σε βάρος ενός μικρού κράτους, που μάλιστα το 35% του εδάφους του βρίσκεται κάτω από την κατοχή του τούρκικου στρατού.  Εύκολο, ακόμη, το πρόσχημα ότι ενεργεί για να προστατεύσει τα συμφέροντα των Τουρκοκυπρίων. Η Τουρκία προχώρησε σε αυτή την προκλητική ενέργεια σε μια εποχή που ο πολεμικός της πυρετός βρίσκεται σε πρωτοφανές επίπεδο. Στρέφεται εναντίον όλων. Η γλώσσα που οι Τούρκοι επίσημοι χρησιμοποιούν είναι βάναυση και ακραία, υπεροπτική και ρατσιστική, μύγα η Ελλάδα , ελέφαντας η Τουρκία. Ο Ερντογάν συνδέει τη δράση του στο Αιγαίο και στη Ανατολική Μεσόγειο, με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στην γειτονική Αφρίν της Συρίας. Μια ένταση που τυχόν κλιμάκωσή της, ακόμη και τυχαία, μπορεί να βυθίσει στην καταστροφή τις γειτονικές χώρες και τον ίδιο τον τούρκικο λαό. Οι χώρες της περιοχής έχουμε μέλλον μόνο μέσα σε συνθήκες ειρήνης. Πολεμικοί παιάνες και στρατιωτικές επιχειρήσεις, χωρίς να λύνουν προβλήματα, φέρνουν φέρετρα και καταστροφές. Η Τουρκία άρχισε μάλιστα να εισπράττει τα δικά της φέρετρα.  Έχει και η δύναμη τα όριά της, έχει και τις δικές της αδυναμίες. Δίπλα σε κάθε δυνατό υπάρχει ένας δυνατότερος, με τα δικά του συμφέροντα και επιδιώξεις. Μπορούν ως ένα σημείο να συμπίπτουν, όταν όμως διαφέρουν τι γίνεται; Τώρα μπορεί να συμπίπτουν τα ρωσικά με τα τούρκικα συμφέροντα στην παρεμπόδιση της αξιοποίησης των ενεργειακών πόρων της Ανατολικής Μεσογείου. Όμως συμφέρει στην Τουρκία να αποξενωθεί από την περιοχή ή να έχει μόνο αρνητικό ρόλο; Μπορεί να εκβιάσει την Κυπριακή Δημοκρατία, αλλά και η ίδια αποστερείται από παρουσία και συμμετοχή στον πλούτο της περιοχής.

Όταν πρωτοξεκίνησε η υπόθεση ων υδρογονανθράκων υποστηρίχτηκε ότι θα μπορούσε να αποβεί χρήσιμο εργαλείο για την προώθηση λύσης, μέσα στα πλαίσια της εξυπηρέτησης των συμφερόντων όλων των εμπλεκομένων μερών. Υπήρξε και η αντίθετη άποψη,  ότι θα μπορούσε να γίνει αιτία και λόγος εντάσεων ή ανεξέλεγκτων καταστάσεων, αν γινόταν αντικείμενο ανταγωνισμού μεταξύ των χωρών της περιοχής και ιδιαίτερα με την Τουρκία.

Στις συνομιλίες για τη λύση του Κυπριακού παραγνωρίστηκαν τα γεωστρατηγικά δεδομένα. Απουσίασε η συναίσθηση ότι ζούμε στην πιο κρίσιμη περιοχή της γης, όπου η αστάθεια, οι εντάσεις και οι τοπικοί πόλεμοι θέτουν σε κίνδυνο την περιφερειακή και την παγκόσμια ασφάλεια και ειρήνη. Παρέμειναν οι συζητήσεις περιορισμένες σε επί μέρους νομικά ζητήματα και παραγνωρίστηκαν οι κίνδυνοι από τη διαιώνιση του πολιτικού προβλήματος .

Τελικά οι διαδικασίες για τη λύση ναυάγησαν, αλλά οι ενεργειακοί σχεδιασμοί συνεχίστηκαν και μάλιστα με τρόπο που αναπότρεπτα οδηγούσαν σε κρίση. Υποστηρίχτηκε ότι με την ανεύρεση πλούσιων κοιτασμάτων αερίου η θέση της ελληνοκυπριακής πλευράς θα ενισχυόταν στις διαπραγματεύσεις.  Έγιναν υπολογισμοί στη βάση ότι θα προχωρούσαμε ανεμπόδιστοι στην υλοποίηση των προγραμμάτων, βασισμένοι στην παντοδυναμία των εταιρειών αλλά και των κρατών που ήταν πίσω απ’ αυτές. Τώρα λέγεται ότι πίσω από την ΕΝΙ είναι μόνο η Ιταλία ενώ πίσω από την ΕΧΧΟΝ-ΜΟΒΙL είναι οι ΗΠΑ.

Έγιναν όμως και άλλα. Προχώρησε η Κύπρος σε διμερείς και τριμερείς επαφές με χώρες της περιοχής, δίνοντας την εντύπωση της ανεξάρτητης πορείας και του ρυθμιστή του ενεργειακού δυναμικού της περιοχής. Θεωρητικές αναφορές ότι οι διμερείς ή τριμερείς συνεργασίες της Κύπρου δε στρέφονται εναντίον άλλων κρατών, με υπονοούμενη την Τουρκία, παρέμεναν χωρίς αντίκρισμα. Αντίθετα, ενεργοποιούσαν το ενδεχόμενο της κρίσης. Παραγνωρίστηκε η πικρή εμπειρία ότι όποτε αφέθηκαν τα πράγματα να οδηγηθούν στη βία, τα όπλα ή ακόμη και στην απειλή βίας, τούτο απέβαινε σε βάρος της Κύπρου και του κυπριακού προβλήματος.

Αν η Κυπριακή  Δημοκρατία έχει μια προτεραιότητα είναι να βρει τα κοινά συμφέροντα με τον εχθρό της. Μέσα από αυτή την κοπιώδη και επώδυνη διαδικασία μπορούμε να εδραιώσουμε την ειρήνη και να αξιοποιήσουμε, προς όφελος όλων μας, τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους της Ανατολικής Μεσογείου. Αντίθετα, η συντήρηση κλίματος έντασης και σύγκρουσης μπορεί να ικανοποιεί το συναίσθημά και να τονώνει τον εθνικισμό, όμως το αποτέλεσμα είναι γνωστό, νέες κρίσεις και νέα χάσματα.

Μας εγκλωβίζει στο ελληνικό κρατίδιο του νότου, χωρίς ελπίδες και προοπτική. Σε ένα, δηλαδή, κρατίδιο  που θα έχει στο μεταξύ απαρνηθεί την πατρώα γη στο βορρά και διαγράψει ένα μεγάλο κομμάτι του λαού μας, κοινό κληρονόμο της φυσιογνωμίας, της ιστορίας και της παράδοσης του νησιού μας. Μια τέτοια μίζερη ζωή τι μέλλον εξασφαλίζει για τις κατοπινές γενιές;

Είναι πραγματικά αξιοθαύμαστο πόσο μας αρέσει να ζούμε σε ψευδαισθήσεις. Οι διεθνείς δραστηριότητες της Κυπριακής Δημοκρατίας και οι ενεργειακοί σχεδιασμοί πραγματοποιούνταν ωσάν να  ήταν το στάτους κβο σταθερό, απρόσβλητο και αμετακίνητο. Ήρθε, όμως, η κρίση στην ΑΟΖ ως ένα πρόσθετο στοιχείο για να επιβεβαιώσει ότι δεν υπάρχει στάτους κβο και ότι η διαιώνιση του Κυπριακού αυξάνει και τους κινδύνους.

Σαφής είναι η αναφορά του τελευταίου ψηφίσματος του Συμβουλίου Ασφαλείας που λέγει: «Επαναλαμβάνοντας τη σπουδαιότητα που η διεθνής κοινότητα αποδίδει απευθύνεται προς όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη και τα καλεί να δείξουν ευελιξία και να εμπλακούν πλήρως και εποκοδομητικά στις συνομιλίες, για να διασφαλίσουν μια διευθέτηση. Η διάσκεψη για την Κύπρο του περασμένου χρόνου δεν κατέληξε σε διαρκή, συνολική και δίκαιη διευθέτηση, βασισμένη στη Δικοινοτική , Διζωνική,  Ομοσπονδία με πολιτική ισότητα, όπως καθορίζεται από τα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας. Συνιστά εις τα μέλη να ανανεώσουν τη δέσμευση τους για μια τέτοια διευθέτηση και τονίζουν ότι το στάτους κβο δεν είναι βιώσιμο»,
Η κρίση μας οδήγησε στην πεπατημένη. Διαβήματα και διαμαρτυρίες. Ίσως να έγιναν και προς την πλευρά της Τουρκίας από κυβερνήσεις ή και διεθνείς οργανισμούς. Όμως όλοι καταλήγουν στον κοινό παρονομαστή, που λέγεται επίλυση του Κυπριακού. Την προσέγγιση των διαφόρων πλευρών συνοψίζει ο ΓΓ του ΟΗΕ κος Γκουτέρες όταν μέσω του εκπροσώπου του λέγει : «η λύση του Κυπριακού προβλήματος αποτελεί την καλύτερη ευκαιρία για την οριστική επίλυση του ζητήματος (της ΑΟΖ και των υδρογονανθράκων) και την απελευθέρωση συνεργατικών κα αμοιβαία επωφελών λύσεων». Συμπέρασμα: Η επίλυση του Κυπριακού μπορεί να εκλογικεύσει τις καταστάσεις.

Όσο δίκαιο και να έχουμε, πόσο μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το τουρκικό ναυτικό; Τι θα κάνουμε αν αύριο η Τουρκία εγκαταστήσει δικό της γεωτρύπανο στην κυπριακή ΑΟΖ; Και πώς απαντούμε στο επιχείρημα ότι δικαιούνται και οι Τουρκοκύπριοι μερίδιο από την εκμετάλλευση του φυσικού αερίου; Θα πούμε μετά από τη λύση; Ποια λύση και πότε;

Πως διαχειριζόμαστε τις περιφερειακές και τις διεθνείς μας σχέσεις ;  Τις εντάσεις και τα συγκρουόμενα μεταξύ των χωρών της περιοχής συμφέροντα; Το μέλλον της Κύπρου προδιαγράφεται όσο ποτέ να αιωρείται μεταξύ ενός ελληνοκυπριακού κρατιδίου στη νότια Κύπρο, υπό τουρκική ηγεμονία ή ένα ανεξάρτητο στα πλαίσια του δυνατού, μέσα στις συνθήκες που περνούμε. Ένα ανεξάρτητο κράτος μέλος του ΟΗΕ και της ΕΕ,  ειρηνικό  με επαφές με όλες τις χώρες της περιοχής και με τους Τουρκοκύπριους, γέφυρα επικοινωνίας με την ίδια την Τουρκία.

Από όπου ξεκινήσουμε καταλήγουμε στο ίδιο σημείο : στην ανάγκη διευθέτησης του Κυπριακού. Δεν υπάρχει περιθώριο για νέες ατέρμονες συζητήσεις.

Ο χρόνος που απομένει είναι περιορισμένος και τα προβλήματα στο εσωτερικό και γύρω από την Κύπρο μεγεθύνονται. Ας μη τα αφήσουμε να πάρουν ένα χωρίς επιστροφή δρόμο.

Τάκης Χατζηδημητρίου
17 Φεβρουαρίου 2018