Τι να κάνουμε με τις τράπεζες;

Mετά την φιλελευθεροποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος κατά το 1999-2000, όσον αφορά την απορρύθμιση στον καθορισμό επιτοκίων και την ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων, το τραπεζικό σύστημα στην Κύπρο εισέρχεται στο πλέγμα των οικονομικών σχέσεων που έχει ονομασθεί ως χρηματιστικοποίηση.

Κύρια χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου στην κυπριακή οικονομία, ήταν η ποσοτική μεγέθυνση του τραπεζικού τομέα,  χρηματοδότηση φούσκων οι οποίες τελικά κατέρρεαν με πολύ αρνητικά αποτελέσματα για την οικονομία, πηγή αστάθειας, διαφθοράς και δημιουργία οικονομικών κρίσεων. Όλα αυτά τα φαινόμενα τα είδαμε να ξεδιπλώνονται στην περίπτωση της Κύπρου κατά την περίοδο 2000-2010. Πιθανώς όμως η πιο σημαντική εξέλιξη στα πλαίσια της χρηματιστικοποίησης και που διαφοροποιεί ουσιαστικά την λειτουργία του καπιταλισμού είναι  η αυξημένη πολιτική επιρροή των τραπεζών στην λήψη αποφάσεων οικονομικής πολιτικής και η επικυριαρχία του τραπεζικού συστήματος σε σχέση με το πολιτικό  σύστημα, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και απέναντι στην κοινωνία γενικότερα. Αυτό το τελευταίο χαρακτηριστικό το βλέπουμε στην Κύπρο του σήμερα να ισχύει και να εφαρμόζεται. Οι τράπεζες κάνουν ότι θέλουν όσον αφορά επιτόκια, προμήθειες και κερδοφορία χωρίς να δέχονται καμιά ενόχληση είτε από την Κεντρική Τράπεζα, είτε από το πολιτικό σύστημα και τους Ευρωπαϊκούς θεσμούς, παρά την λαϊκή και κοινωνική αντίδραση

Τα κύρια χαρακτηριστικά του τραπεζικού συστήματος σήμερα συνοψίζονται στα εξής σημεία:

(α) Η ολιγοπωλιακή δομή του τραπεζικού συστήματος όπου οι δύο μεγάλες συστημικές τράπεζες ελέγχουν γύρω στο 80% της αγοράς και λειτουργούν ως καρτέλ.  Δεν υπάρχει καθόλου ανταγωνισμός στο τραπεζικό σύστημα και τα κέρδη των τραπεζών είναι μονοπωλιακά κέρδη εις βάρος των πολιτών και όσων συναλλάττονται με τις τράπεζες. Η πρόσφατη εξαγορά της Ελληνικής Τράπεζας από την Eurobank έχει αυξήσει την συγκεντροποίηση του τραπεζικού συστήματος, δηλαδή τον βαθμό της ολιγοπωλιακής/μονοπωλιακής του σύνθεσης. 

(β) Η κερδοφορία των τραπεζών σήμερα είναι σαν την κότα που γεννά χρυσά αυγά για τους τραπεζίτες και τους μετόχους τους. Μια σταθερά ανοδική πορεία χωρίς κανένα εμπόδιο και κανένα ρίσκο: oi καταθέσεις παίρνουν σχεδόν μηδενικό επιτόκιο, η κατάθεση της ρευστότητας των τραπεζών ΄στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα τους αποδίδει επιτόκιο και σίγουρα κέρδη γύρω στο 3.5%, οι προμήθειες στις τραπεζικές συναλλαγές αποτελούν μια σημαντική πηγή κερδοφορίας για τις τράπεζες και η ψαλίδα μεταξύ των καταθετικών και δανειστικών επιτοκίων είναι της τάξης. του 5% - 6%.

(γ) Η δανειοδότηση της πραγματικής οικονομίας και της ανάπτυξης έχει περάσει σε δεύτερη μοίρα. Η παροχή δανείων από τις τράπεζες έχει μειωθεί σημαντικά και είναι πολύ πιο δύσκολη.

(δ) Η μεγαλύτερη γάγγραινα στο χρηματοπιστωτικό σύστημα της Κύπρου σήμερα είναι τα επενδυτικά ταμεία εξαγοράς μη εξυπηρετούμενων δανείων . Αυτή είναι μια δραστηριότητα σκανδαλώδης και ληστρική όπου η πρώτη κατοικία και βασικά περιουσιακά στοιχεία δανειοληπτών βρίσκονται σε συνεχή κίνδυνο και ρευστοποιούνται με γοργούς ρυθμούς από αυτά τα ταμεία τα οποία αποκομίζουν τεράστια κέρδη που καταλήγουν σε κάποιο φορολογικό παράδεισο και δεν επενδύονται στην οικονομία.

Τι μπορεί να γίνει με το θέμα των τραπεζών ούτως ώστε να μετατραπούν σε βασική υποδομή  που να στηρίζει την ανάπτυξη και τον μετασχηματισμό της οικονομίας.

Μία προσέγγιση, την οποία προκρίνει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή  και εφαρμόστηκε σε κάποιες χώρες της ΕΕ είναι η επιπλέον φορολογία των ούτω καλούμενων ‘υπερκερδών’ των τραπεζών. Αυτή είναι μια ανώδυνη πολιτική για τις τράπεζες, όπου χάνουν ένα πολύ μικρό ποσοστό των κερδών τους χωρίς να επηρεάζονται καθόλου οι αιτίες και οι παράγοντες που οδηγούν στα υπερκέρδη. Στην Κύπρο ακόμα και αυτή η πολιτική με τις ελάχιστες συνέπειες, την οποία εισηγήθηκε το ΑΚΕΛ, δεν πέρασε από την Βουλή.

Μια δεύτερη προσέγγιση θα ήταν η ρύθμιση της λειτουργίας των τραπεζών από την Κεντρική Τράπεζα όσον αφορά τον καθορισμό των επιτοκίων, το επίπεδο των προμηθειών και το μείγμα της δανειοδοτικής στρατηγικής των τραπεζών. Ωστόσο μια τέτοια στάση της Κεντρικής Τράπεζας απέναντι στο τραπεζικό σύστημα δεν θα συμβεί ποτέ, αφού η Κεντρική έχει αποδείξει επανειλημμένα ότι σκοπός της δεν είναι η εποπτεία και ρύθμιση των τραπεζών αλλά η προστασία, η στήριξη και η κάλυψή τους όσον αφορά τις πρακτικές τους που απομυζούν την κοινωνία, την οικονομία και τους απλούς πολίτες.

Η μόνη διέξοδος είναι η μετατροπή των τραπεζών σε δημόσιο αγαθό. Δημόσιες τράπεζες υπάρχουν σε πολλές χώρες του κόσμου και διαχειρίζονται ένα τεράστιο ποσό χρημάτων. Οι δημόσιες τράπεζες έχουν ένα χαρακτήρα αναπτυξιακό, στηρίζουν την αγροτική οικονομία, την οικιστική πολιτική και γενικά έχουν ένα σημαντικά θετικό ρόλο στην εξέλιξη της οικονομίας και της κοινωνίας. Υπάρχουν πολλά επιχειρήματα για τις θετικές επιπτώσεις των δημόσιων τραπεζών και πολλές περιπτώσεις όπου έχουν εφαρμοστεί με επιτυχία. Το ΑΚΕΛ σωστά έθεσε το δίλημμα ‘είστε με τις τράπεζες ή με την κοινωνία’ αλλά πρέπει να το προχωρήσει ένα βήμα παραπέρα, προετοιμάζοντας το έδαφος για την πολιτική και ιδεολογική υποστήριξη της μετατροπής των τραπεζών σε δημόσιους οργανισμούς. Σε αυτή την καμπάνια τον πρώτο λόγο θα έχει το ΑΚΕΛ όπου η μετατροπή των ιδιωτικών τραπεζών σε δημόσιους και δημοκρατικούς οργανισμούς θα αποτελεί βασικό στοιχείο ενός εναλλακτικού προγράμματος της Αριστεράς. Σε αυτή την προσπάθεια οργανώσεις και οικονομολόγοι της Αριστεράς μπορούν να συμβάλουν όπως και ειδικοί ακαδημαϊκοί από το εξωτερικό με μεγάλη εμπειρία σε διάφορες χώρες. Η εθνικοποίηση/κοινωνικοποίηση των τραπεζών όπως και άλλα θέματα που αφορούν τον τομέα της ενέργειας και του οικολογικού σχεδιασμού αποτελούν επαναστατικά βήματα στην πορεία της οικονομίας για ανάπτυξη με οφέλη για όλη την κοινωνία και όχι  για μια χούφτα ολιγαρχών.

Παναγιώτης Παντελίδης

11 Ιανουαρίου 2025