Το Παγκόσμιο Σύστημα Καταρρέει

Με τον πόλεμο στην Ουκρανία, τη γενοκτονία στη Γάζα και τώρα στον Λίβανο να επιβαρύνουν ακόμα περισσότερο την παγκόσμια οικονομική κρίση, ο καπιταλισμός μετατρέπεται σε υπαρξιακό πρόβλημα για την ανθρωπότητα

Μέσα στη δύνη της ιμπεριαλιστικής σύγκρουσης στην Ουκρανία, των εγκλημάτων και της γενοκτονίας στη Γάζα, αλλά και την απαρχή της  στον Λίβανο, θα ήταν καλή και μια ανασκόπηση των οικονομικών «επιτευγμάτων» του δυτικού πολιτισμού, ή, αλλιώς, της ελεύθερης αγοράς.

Το σύστημα που έπαιξε προοδευτικό ρόλο στην ιστορία αντικαθιστώντας την Φεουδαρχία, όχι μόνο αδυνατεί πια να παίξει οποιοδήποτε προοδευτικό ρόλο, αλλά βρίσκεται σε διαδικασία απόλυτης φθοράς, η οποία δημιουργεί θανάσιμους κινδύνους για τους λαούς του κόσμου.

Για δεκαετίες στον 20ο αιώνα οι Θεσμοί του παγκόσμιου συστήματος αναφέρονταν στο ονομαζόμενο ‘catching up’. Δηλαδή στην δυνατότητα του παγκόσμιου Νότου να φτάσει τον παγκόσμιο Βορρά, και να κλείσει την τεράστια διαφορά σε οικονομική ανάπτυξη και βιοτικό επίπεδο. Ο 21ος αιώνας αναδεικνύει πιο ξεκάθαρα από ποτέ ότι αυτό είναι μύθος για όλες σχεδόν τις χώρες της φτωχής περιφέρειας. 

Αυτή την πραγματικότητα αρνούνταν οικονομολόγοι του συστήματος, ειδικά αυτοί του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Οι εξελίξεις όμως των τελευταίων χρόνων, της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που μαίνεται από το 2008, δεν αφήνουν πια περιθώρια να επιμένουν σε θεωρίες χίμαιρες.

Στη τελευταία τους έκθεση για την παγκόσμια κατάσταση (World Development Report of 2024), οι ειδικοί της Παγκόσμιας Τράπεζας αναγνώρισαν ότι η μεγάλη πλειοψηφία των χωρών του Παγκόσμιου Νότου δεν μικραίνει την διαφορά. Σε αυτή τους την έκθεση είναι πολύ πιο απαισιόδοξοι για τις προοπτικές του συστήματος τους. Και αυτή τους η απαισιοδοξία αφορά 108 χώρες, τις οποίες κατατάσσουν στην κατηγορία του μεσαίου εισοδήματος. Φανταστείτε τι γίνεται με την πιο κάτω κατηγορία! Η Παγκόσμια Τράπεζα αναφέρει ότι,

«Μια ανάκαμψη δεν είναι πιθανή σύντομα, επειδή οι χώρες μεσαίου εισοδήματος αντιμετωπίζουν ολοένα και ισχυρότερους αντίθετους ανέμους…

«Αντιμετωπίζουν τις αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις και τον προστατευτισμό… τις δυσκολίες στην εξυπηρέτηση των υποχρεώσεων του χρέους και το πρόσθετο οικονομικό κόστος της κλιματικής αλλαγής και της δράσης για το κλίμα».

Δεν μπορεί πια η Παγκόσμια Τράπεζα να αρνηθεί τα τόσο εξόφθαλμα. Μόνο που όταν αναφέρεται στους παράγοντες που οδήγησαν σε αυτή την κατάσταση, αγνοεί τον κυρίαρχο, που δεν είναι άλλος από τους αμύθητους πόρους που οι ιμπεριαλιστές απομύζησαν και ακόμα απομυζούν από τον Παγκόσμιο Νότο. Με ένα από τα κλασσικά παραδείγματα να αποτελεί η μεταφορά ανεκτίμητου πλούτου από την Ινδία στην Μεγάλη Βρετανία, όταν κτιζόταν ο ευρωπαϊκός καπιταλισμός, χωρίς τον οποίο η Βρετανία δεν θα γινόταν ποτέ η ανεπτυγμένη χώρα που έγινε.

Δεν γίνεται αναφορά στους πολέμους που διεξήγαγε ο Παγκόσμιος Βορράς για έλεγχο του Νότου και ενάντια σε κάθε χώρα που αντιστρατεύτηκε τα συμφέροντά τους. Είναι τεράστια η οικονομική απομύζηση και καταστροφή αυτών των χωρών στον βωμό της ανάπτυξης των μεγάλων καπιταλιστικών χωρών.

Αυτός είναι ο καπιταλισμός, έτσι δημιούργησε τα «θαύματα» του ανεπτυγμένου κόσμου. Δεν θα είμασταν μακριά από την αλήθεια αν αναφέραμε ότι ως κανόνας ισχύει το «δέκα υποανάπτυκτες για να υπάρξει μια ανεπτυγμένη».

Παρόλο λοιπόν που η Παγκόσμια Τράπεζα αναγκάζεται κάτω από το βάρος μιας εξαιρετικά άσχημης κατάστασης να παραδεχτεί τα αυταπόδειχτα, στρέφει την προσοχή μακριά από τους πραγματικούς λόγους και αποδίδει την αποτυχία αυτών των χωρών ‘to catch up’ στην αποτυχία υιοθέτησης των «ορθών στρατηγικών για ανάπτυξη» -των νεοφιλελεύθερων δηλαδή στρατηγικών.  Για να αποδείξουν αυτό τους τον ισχυρισμό δεν αμελούν να αναφέρονται στις «επιτυχίες» χωρών της περιφέρειας (δεν κατάφεραν να εντοπίσουν περισσότερες από δυο τρεις), που εφάρμοσαν τις «ορθές» στρατηγικές.

Ναι, υπάρχει το παράδειγμα της Χιλής, η οποία, σύμφωνα με την έκθεση, ήταν η πρώτη χώρα της Λατινικής Αμερικής που ξέφυγε από το στάτους του μέσου εισοδήματος και ανέβηκε σε αυτό των ψηλών εισοδημάτων. Αυτή η ανάπτυξη όμως βασίστηκε σε μαζικές κρατικές παρεμβάσεις και πολύ λίγη σχέση είχε με την ατομική πρωτοβουλία. Αλλά κύρια βασίστηκε στο εξαιρετικά βίαιο και αιματηρό πραξικόπημα του στρατηγού Πινοσετ το 1973 που ανάτρεψε την κυβέρνηση του σοσιαλιστή Αγιέντε και έβαλε τις βάσεις για μια τρομερά μεγάλη εκμετάλλευση της εργατικής τάξης.

Δεν βρίσκουν άλλη «επιτυχία» στην Λατινική Αμερική και αναγκαστικά μετακινούνται σε άλλες ηπείρους.  Και εντοπίζουν το παράδειγμα της Κορέας στην Ασία, που… δεν μπορεί να αγνοεί κάποιος:

«Ενώ η Βραζιλία παραπατούσε στο σπίτι της» αναφέρει η έκθεση, «η Κορέα έκανε αγώνες σε όλο τον κόσμο, καθιστώντας την έγχυση ξένης τεχνολογίας τον ακρογωνιαίο λίθο της εγχώριας καινοτομίας…

«Το 1980, η μέση παραγωγικότητα ενός εργάτη στην Κορέα ήταν μόλις 20 τοις εκατό εκείνης του μέσου εργάτη των ΗΠΑ. Μέχρι το 2019, είχε τριπλασιαστεί σε περισσότερο από 60 τοις εκατό…

«Αντίθετα, οι Βραζιλιάνοι εργαζόμενοι, οι οποίοι ήταν 40 τοις εκατό εξίσου παραγωγικοί με τους ομολόγους τους στις ΗΠΑ το 1980, ήταν μόλις 25 τοις εκατό τόσο παραγωγικοί μέχρι το 2018».

Δεν αναφέρει φυσικά η Έκθεση ότι η ανάπτυξη ήταν αποτέλεσμα μαζικών κρατικών επενδύσεων. Αλλά, κύρια, αποτέλεσμα αμερικάνικων επενδύσεων που στόχο είχαν να επιδείξουν το «φωτεινό» παράδειγμα της Κορέας (της Νότιας) και των επιτευγμάτων της ελεύθερης αγοράς απέναντι  στην «κουμμουνιστική  Βόρεια Κορέα». Ούτε φυσικά αναφέρονται στην τεράστια εκμετάλλευση των εργαζομένων της χώρας για δεκαετίες από το στρατιωτικό καθεστώς.

Αυτά είναι περίπου τα παραδείγματα ανάπτυξης που εντοπίζουν. Και αγνοούν το Κινέζικο, ότι η Κίνα, μια από τις πιο φτωχές χώρες του πλανήτη τη δεκαετία του 1950, μεταπήδησε πολύ γρήγορα στο στάτους του μεσαίου εισοδήματος τη δεκαετία του 1990 και συνέχισε να κλείνει την ψαλίδα με τις ανεπτυγμένες χώρες τον 21ο αιώνα.

Δεν είναι φυσικά καθόλου τυχαίο που την αγνοούν. Η ανάπτυξή της πολύ λίγο έχει να κάνει με τις συνταγές της Παγκόσμιας Τράπεζας και όλων των συμβούλων της ελεύθερης αγοράς για ανταγωνιστικές αγορές, για μείωση όσο γίνεται κανονισμών και περιορισμών στις μεγάλες επιχειρήσεις.

Αγνοούν τα απροσέγγιστα για τους καπιταλιστές οικονομικά επιτεύγματα της Κίνας, η οποία κατάφερε να ξεφύγει μέσα σε λίγες δεκαετίες από την απόλυτη φτώχεια και να γίνει μια χώρα στην οποία δεν υπάρχει πείνα. Και στέκονται πάνω στο ζήτημα του επιπέδου δημοκρατίας στη χώρα και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πραγματικά υπάρχει πρόβλημα σε αυτό το επίπεδο. Καταπνίγεται κάθε φωνή που εναντιώνεται στο καθεστώς. Δεν υπάρχει έλεγχος στην κρατική εξουσία, που είναι τόσο απαραίτητος σύμφωνα με τα όσα μας κληροδότησε η μαρξιστική φιλοσοφία.

Αλλά κοιτάτε ποιοι μιλούν, ποιοι κατηγορούν την Κίνα για έλλειψη σεβασμού του ανθρώπου και της δημοκρατίας! Δεν υπάρχει σύγκριση των διωγμών και εξοντώσεων του κράτους της Κίνας με τα εγκλήματα του ανεπτυγμένου καπιταλισμού σε όλο τον 20ο και 21ο αιώνα. Με το έγκλημα της σφαγής εκατομμυρίων Κινέζων το 1937 από τον γιαπωνέζικο ιμπεριαλισμό, τους συνεχείς κτηνώδεις πολέμους της «πολιτισμένης» Δύσης εναντίον του βιετναμέζικου λαού, των λαών της Λατινικής Αμερικής, της Αφρικής, της Ασίας. Του Ιράκ, και Αφγανιστάν και τώρα την γενοκτονία στη Γάζα, τις σφαγές στο Λίβανο.

Σε όλες τις εξελίξεις που τους αναγκάζουν να ξεχάσουν τη θεωρία /παρηγοριά του ‘catching up’, προστέθηκε την τελευταία περίοδο και η έκθεση του Μάριο Ντράγκι.  Ο Μάριο Ντράγκι ήταν τραπεζικός που υπηρέτησε και ως Πρωθυπουργός της Ιταλίας αλλά και ως Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.  Η έκθεση του είναι μια καταθλιπτική έκθεση για την ευρωπαϊκή οικονομία που βλέπει το φως της δημοσιότητας τη στιγμή που η Γερμανική, η Σουηδική και η Αυστριακή οικονομία βρίσκονται σε ύφεση και η Γαλλική και η Ιταλική σε στασιμότητα.

Δεν υπάρχει σχεδόν ευρωπαϊκή οικονομία που να αναπτύσσεται με περισσότερο από 1%, ενώ ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης σε ΕΕ και Ευρωζώνη είναι μόνο  +0.2%.  Η ΕΕ βρίσκεται σε οικονομική κρίση από το 2008, μια κρίση την οποία επιδεινώνει το χάσιμο του ρωσικού φυσικού αερίου. Υπάρχει σημαντική μείωση στις επενδύσεις σε παραγωγικούς τομείς την οποία η έκθεση αποδίδει στην έλλειψη χρηματοδότησης. Αυτή η έλλειψη όμως δεν είναι τυχαία ή διότι έτσι απλά αποφάσισαν οι επενδυτές και οι τράπεζες, κάτι στο οποίο και η έκθεση αναφέρεται πιο κάτω:

«Το κόστος  χρηματοδότησης είναι πολύ υψηλό σε σύγκριση με τις αποδόσεις που απαιτεί ο καπιταλιστικός τομέας της ΕΕ για να αυξήσει τις παραγωγικές επενδύσεις, σε αντίθεση με τις επενδύσεις σε ακίνητα ή χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία…

«Η πραγματική αιτία έγκειται στο χαμηλότερο ποσοστό κερδοφορίας για το ευρωπαϊκό κεφάλαιο σε σύγκριση με τις ΗΠΑ».

Ο κος Ντράγκι λοιπόν μας παραπέμπει στον Μαρξ και τον νόμο της πτωτικής τάσης του ποσοστού του κέρδους, τον οποίο ο Μαρξ θεωρεί τον πιο σημαντικό της πολιτικής οικονομίας. Και οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν πρόβλημα μειωμένης κερδοφορίας, παρόλο που αυτή τη στιγμή βρίσκονται σε κάπως καλύτερη θέση από τους Ευρωπαίους. Το πρόβλημα αυτό κάνει τους ιδιοκτήτες των μεγάλων κεφαλαίων απρόθυμους να επενδύσουν τα κεφάλαιά τους.

Αναφέρει η έκθεση ως αιτία της οικονομικής κατάστασης της ΕΕ και την αποτυχία να οδηγήσει σε συγχωνεύσεις μεγάλων ομίλων για να μπορούν να συναγωνιστούν αυτούς των ΗΠΑ. Το ζήτημα όμως με το οποίο δεν καταπιάνεται η έκθεση είναι ότι αύξηση της ικανότητας των Ευρωπαίων να ανταγωνιστούν τις ΗΠΑ σε περιόδους κρίσης θα φέρει αντίδραση, ακόμα και εμπορικούς πολέμους που σήμερα περιορίζονται μεταξύ του δυτικού κόσμου και της Κίνας.

Με αυτά και αυτά, η έκθεση καταλήγει ότι «Απαιτείται μια ελάχιστη ετήσια πρόσθετη επένδυση 750 έως 800 δισεκατομμυρίων ευρώ». Αυτό το ποσό αντιστοιχεί στο 4 μέ 4,7% του ΑΕΠ της ΕΕ το 2023.

Για να καταλάβουμε τι σημαίνει αυτό πρέπει να κάνουμε τη σύγκριση με το Σχέδιο Μάρσαλ μεταξύ 1948 – 51, το σχέδιο που ανοικοδόμησε την Ευρώπη μετά τις καταστροφές του 2ου Παγκόσμιου Πόλεμου, που ισοδυναμούσε με μόλις 1 – 2% του ΑΕΠ της ΕΕ, όπως μας ενημερώνει ο Μαρξιστής οικονομολόγος Michael Roberts, τον οποίο και ευχαριστούμε και για άλλα στοιχεία που συμπεριλάβαμε στο κείμενό μας.

Η εισήγηση Ντράγκι είναι αδύνατον να εφαρμοστεί από μια ΕΕ, την οποία μαστίζει η κρίση και το τεράστιο Χρέος μιας σειράς χωρών της. Για να μην αναφερθούμε στους περιορισμούς που βάζουν οι ίδιοι οι κανόνες της ΕΕ για το ύψος του χρέους. Συνοψίζοντας όλα τα πιο πάνω καταλήγουμε στο αβίαστο συμπέρασμα, ότι το ευρωπαϊκό αλλά και παγκόσμιο σύστημα βρίσκονται σε φοβερά αδιέξοδα.

Σωτήρης Βλάχος

13 Οκτωβρίου 2024