Σχέδιο Εστία: Σωσίβιο στην κύρια κατοικία ή πυροτέχνημα;

Η ιστορία διδάσκει... με τις αναγκαίες συγκρίσεις

Πριν μπω στην ανάλυση των σημαντικότερων προνοιών του Σχεδίου Εστία, θα ήθελα πρώτα να κάμω κάποια ιστορικά άλματα που πιστεύω ότι προσφέρουν σ’ ένα ευρύτερο προβληματισμό. 

Η λέξη σεισάχθεια σημαίνει την αποτίναξη του άχθους, βάρους -χρέους. Μ’ αυτή την ονομασία  έμεινε γνωστή η νομοθετική ρύθμιση των χρεών από τον βασιλιά  Σόλωνα (639-559 π.Χ.), βάσει της οποίας διαγράφτηκαν όλα τα χρέη και απελευθερώθηκαν όλοι όσοι είχαν καταστεί δούλοι εξ αιτίας των χρεών τους.

Πάμε τώρα στην Κύπρο του 1940 . Ήταν η εποχή της μεγάλης φτώχιας και της ανέχειας για τους Κύπριους, ιδιαίτερα τους κατοίκους της υπαίθρου που ζούσαν αποκλειστικά από τη γεωργία. Οι μικροκαλλιεργητές, που ήταν και η συντριπτική πλειοψηφία του αγροτικού κόσμου, έδιναν πραγματικά μάχη επιβίωσης και πολύ δύσκολα τα έβγαζαν πέρα με τα δάνεια που ήταν αναγκασμένοι να κάνουν από τους τοκογλύφους. Δίκαια η τοκογλυφία χαρακτηρίζονταν σαν η μεγάλη μάστιγα της εποχής. Δεν ήταν μάλιστα λίγες οι φορές που οι αγρότες έχαναν τις περιουσίες τους στους τοκογλύφους και αναγκάζονταν να ενταχτούν στη μεγάλη στρατιά των μεταλλωρύχων ή του ανερχόμενου προλεταριάτου των πόλεων. Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες, η αποικιακή κυβέρνηση, με τον ξένο κυβερνήτη, θέσπισε τον νόμο περί Ανακούφισης των Αγροτικών Χρεών, The Agricultural Debtors Relief Law του 1940, κατά τον οποίο διαγράφονταν, είτε εξ ολοκλήρου είτε κατά ένα μεγάλο μέρος, τα επαχθή χρέη των αγροτών προς τους τοκογλύφους. Προχώρησε παράλληλα και στη δημιουργία ενός θεσμού που αναλάμβανε τη ρύθμιση χρεών, το Debt Settlement Board (Συμβούλιο Ρύθμισης Χρεών). Η αποικιακή κυβέρνηση ενθάρρυνε επίσης τη δημιουργία συνεργατικών πιστωτικών ιδρυμάτων για να αντιμετωπίσει ριζικά το πρόβλημα της τοκογλυφίας. Αυτές οι ενέργειες δεν ήταν ασήμαντα γεγονότα. Ο αγροτικός κόσμος αποτελούσε τότε πάνω από το 50% του πληθυσμού της Κύπρου.

Κάνουμε ένα τελευταίο άλμα 75 χρόνων και πάμε από το 1940 στο 2015. Κατά την παρουσίαση του κρατικού προϋπολογισμού στη Βουλή, ο υπουργός οικονομικών Χάρης Γεωργιάδης μίλησε για «αντί-μεταρρυθμιστικό και λαϊκίστικο DNA», επειδή ορισμένα κόμματα επεδίωξαν να προστατεύσουν την κύρια κατοικία από τον κίνδυνο της εκποίησης!! Είναι βέβαι ο υπουργός της ίδιας κυβέρνησης που αποδέχτηκε χωρίς κανένα δισταγμό τη μνημονιακή δέσμευση να εφαρμόσει μέσα στο 2014 τέτοια νομοθετικά μέτρα και ρυθμίσεις που να διευκολύνουν τις διαδικασίες εκποίησης και κατάσχεσης των ενυπόθηκων περιουσιών [(κεφάλαιο C (Legal Framework of private debt restructuring ) οι σχετικές παράγραφοι 1.25 μέχρι 1.30)].

Ο καθένας από μας ας κάνει τις δικές του συγκρίσεις, να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα και να κρίνει κατά πόσο οι πολιτικές συμπεριφορές της σημερινής κυβέρνησης συνιστούν καλυτέρευση ή χειροτέρευση σε σχέση με προηγούμενες ιστορικές περιόδους.

Το ιστορικό πλαίσιο του Σχεδίου Εστία

Από το 2015 μέχρι σήμερα κύλισε πολύ νερό στο αυλάκι. Ήδη από το 2014 το Κίνημα Ενάντια στις Εκποιήσεις πρωτοστατεί στον αγώνα για τη δημιουργία ενός Κρατικού Φορέα Ανάληψης μη Εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ). Είναι αλήθεια ότι πολλές φορές νοιώσαμε μεγάλη μοναξιά στο αίτημά μας για τη δημιουργία ενός Φορέα που θα αναλάμβανε τα ΜΕΔ των ευάλωτων ομάδων που αφορούν την κύρια κατοικία και τη μικρή επαγγελματική στέγη. Όμως, με μεγάλη επιμονή και υπομονή, καταφέραμε ο Φορέας να έλθει στο προσκήνιο και να προβληθεί σαν ένα καθολικό αίτημα που ενσωματώθηκε τελικά στα προεκλογικά προγράμματα όλων των υποψηφίων για τις προεδρικές του 2018. Για να μην παρεξηγηθώ, η δική μας αντίληψη για το Φορέα ήταν σε πολλές περιπτώσεις διαφορετική τόσο σε φιλοσοφία όσο και σε περιεχόμενο από τις περισσότερες προεκλογικές προτάσεις, αλλά τουλάχιστο πετύχαμε να μπει προς συζήτηση η δημιουργία κάποιου φορέα που να διαχειρίζεται τα ΜΕΔ.

Τον περασμένο Μάρτη η κυβέρνηση εξάγγειλε τη πρόθεση της να εκπονήσει ένα σχέδιο, το οποίο ονόμασε ‘Σχέδιο Εστία’. Το Κίνημα μας από τη πρώτη στιγμή βρέθηκε έξω από το προεδρικό όπου και τονίσαμε ότι το ‘Εστία’ θα πρέπει να καταστεί ένα εργαλείο άσκησης κοινωνικής πολιτικής και όχι να χρησιμοποιηθεί σαν σανίδα σωτηρίας για τις τράπεζες. Δυστυχώς η κυβέρνηση χρησιμοποίησε τελικά τον Φορέα σαν το τέλειο άλλοθι για να προωθήσει διάφορες πολιτικές, όπως το χάρισμα του καλού κομματιού του Συνεργατισμού στην Ελληνική, την εισαγωγή νόμων για την πακετοποίηση και πώληση δανείων σε επενδυτικά ταμεία. Σαν αντιστάθμισμα, δηλαδή, για να εγκρίνει η πλειοψηφία της βουλής τους αντιλαϊκούς νόμους που επιταχύνουν και διευκολύνουν τους πλειστηριασμούς της κύριας κατοικίας, προσφέροντας με αυτό τον τρόπο σωσίβιο στις τράπεζες εις βάρος πάντοτε των υπερχρεωμένων νοικοκυριών.

Κριτική στις Πρόνοιες του Σχεδίου Εστία

Μελετώντας το Σχέδιο Εστία εντοπίζουμε πολύ σοβαρά αρνητικά στοιχεία, τα κυριότερα από τα οποία αναφέρονται αμέσως πιο κάτω:

Α. Μια σημαντική πρόνοια του Σχεδίου δίνει τη δυνατότητα στην τράπεζα να αξιολογήσει η ίδια ένα δάνειο και να κρίνει κατά πόσο αυτό είναι βιώσιμο ή όχι. Στην περίπτωση που κρίνει ότι δεν διασφαλίζεται η βιωσιμότητα του δανείου, αυτό τίθεται αυτόματα εκτός Σχεδίου παρά το γεγονός ότι ο δανειολήπτης τηρεί όλους τους όρους και προϋποθέσεις ένταξής του στο Σχέδιο. Ο Κρατικός Φορέας (που θα επιδοτεί το Σχέδιο) θα απορρίπτει τον δανειολήπτη χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα ανάκλησης της απόφασης. Ένα σχέδιο δηλαδή που κανονικά θα έπρεπε, πρώτιστα και πάνω απ’ όλα, να βοηθά τις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού και να έρχεται αρωγός σ’ αυτά τα νοικοκυριά που χρήζουν της μεγαλύτερης κοινωνικής βοήθειας και προστασίας, τα απορρίπτει και τα εξαιρεί,ενώ την ίδια ώρα εντάσσονται στο Σχέδιο άλλες ομάδες δανειοληπτών με μεγαλύτερες οικονομικές δυνατότητες. Υπάρχει μάλιστα η βεβαιότητα ότι το Σχέδιο, όπως έχει διαμορφωθεί, θα τύχει εκμετάλλευσης από στρατηγικούς κακοπληρωτές, αυτούς δηλαδή που οι κυβερνώντες πρόταξαν σαν δικαιολογία για να περάσουν τους διάφορους αντιλαϊκούς νόμους το περασμένο καλοκαίρι.  

Β. Μια άλλη πρόνοια που μας βρίσκει κάθετα αντίθετους αφορά τη συνεισφορά της τράπεζας στη διαδικασία αναδιάρθρωσης του δανείου, δηλαδή το ύψος του κουρέματος που η τράπεζα θα αναγκαστεί να παραχωρήσει για να καταστεί ένα δάνειο βιώσιμο. Όπως είναι γνωστό, το κράτος θα επιχορηγεί τη δόση ενός δανείου που εντάσσεται στο Σχέδιο με το 33% ενώ το υπόλοιπο ποσό θα αποπληρώνεται κανονικά από τον δανειολήπτη. Η Τράπεζα, σύμφωνα πάντα με αυτή την πρόνοια, θα έχει την υποχρέωση να αναδιαρθρώσει (κουρέψει) ένα δάνειο που πληροί τις προϋποθέσεις, σε ένα ποσό το οποίο θα ισούται με το χαμηλότερο μεταξύ (α) του υπολοίπου του δανείου κατά την ημερομηνία αναδιάρθρωσης και (β) της αγοραίας αξίας της κύριας κατοικίας όπως αυτή θα προκύπτει από την εκτίμηση. Για να κατανοήσουμε τι θέλει να μας πει αυτή η πρόνοια, ας δώσουμε ένα παράδειγμα: Ας  υποθέσουμε ότι, το υπόλοιπο ενός οικιστικού δανείου είναι €100,000 ενώ η εκτιμημένη αξία της κατοικίας είναι €150,000. Στη βάση αυτής της πρόνοιας, η τράπεζα θα την βγάλει καθαρή αφού της παρέχεται το δικαίωμα να μην προχωρήσει σε καμιά μείωση του δανείου μιας και το χαμηλότερο ποσό είναι αυτό του υπολοίπου του δανείου. Έχει το δικαίωμα να μην κουρέψει ούτε και ένα σεντ, τη στιγμή που ολόκληρη η κοινωνία ένοιωσε στο πετσί της τις υπερχρεώσεις και τις καταχρηστικές ρήτρες που οι τράπεζες επέβαλλαν διαχρονικά. Ούτε και λαμβάνεται υπόψη ο ανατοκισμός  πανωτόκια) που προκύπτει από τις καθυστερήσεις των δανείων και που καθιστά ένα χρέος επαχθές μέσα σε συνθήκες οικονομικής κρίσης. Η μόνη περίπτωση που μια τράπεζα θα υποχρεωθεί να προχωρήσει σε αναδιάρθρωση είναι όταν η εκτιμημένη αξία της κατοικίας είναι χαμηλότερη του ύψους τα δανείου. Σ’ αυτή την περίπτωση, πράγματι, το δάνειο θα κουρευτεί στην αξία της κατοικίας. Όμως, δεν ξέρει κανείς πόσες είναι αυτές οι περιπτώσεις αφού οι τράπεζες αρνούνται πεισματικά να καταθέσουν τα απαραίτητα στοιχεία, κάτι που μας δημιουργεί την εύλογη υποψία ότι η πλάστιγγα γέρνει προς το συμφέρον των τραπεζών. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο που ο γενικός ελεγκτής δήλωσε ότι το Σχέδιο συνομολογήθηκε από τις ίδιες τις τράπεζες.

Το Κίνημα Ενάντια στις Εκποιήσεις προτείνει το ύψος του κουρέματος του δανείου κατά την αναδιάρθρωση να μην είναι λιγότερο από την τιμή που η τράπεζα θα έπαιρνε αν πουλούσε το δάνειο σε επενδυτικό ταμείο. Οποιοδήποτε άλλο μέτρο υπολογισμού της τραπεζικής παραχώρησης συνιστά κατά τη γνώμη μας έμμεση κρατική ενίσχυση. Ο ίδιος ο πρόεδρος του ΔΗΣΥ ομολόγησε ότι το Σχέδιο Εστία αποτελεί ένα έμμεσο bail out των τραπεζών. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι τον περασμένο Σεπτέμβρη η Τράπεζα Κύπρου συμφώνησε να πουλήσει στην επενδυτική εταιρεία Απόλλων πακέτο δανείων συμβατικής (ονομαστικής) αξίας 5,7 δις στην τιμή των 1,4 δις, δηλαδή στο 25% της ονομαστικής τους αξίας ή με μιαν έκπτωση ύψους 75%. Αν οι τράπεζες υποχρεώνονταν να παραχωρήσουν την ίδια έκπτωση στους δανειολήπτες που πληρούν τις προϋποθέσεις του Σχεδίου, είμαστε απόλυτα βέβαιοι ότι τα δάνεια όλων των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού μας θα ήταν βιώσιμα, θα προστατευόταν η κύρια κατοικία από τις εκποιήσεις και δεν θα έχανε κανένας συμπολίτης μας το σπίτι του.   

Ο ρόλος του Κινήματος μέσα στις συγκεκριμένες συνθήκες.

Εμείς, ως Κίνημα, δεν πρόκειται ποτέ να δεχτούμε σχέδια που ευνοούν τις τράπεζες εις βάρος των πολιτών που έχουν φτωχοποιηθεί από τις ίδιες τις τράπεζες που τώρα ευνοούνται από το Σχέδια Εστία. Η κρίση του 2018 ανέδειξε (ή υπενθύμισε) τους περιοδικούς κύκλους του συστήματος. Ζούμε σ ’ένα σύστημα που η μια κρίση διαδέχεται την άλλη, ενώ η τελευταία είναι πάντοτε βαθύτερη, εντονότερη και με μεγαλύτερη διάρκεια. Σε κάθε κρίση, οι εξουσίες αποδομούν το κοινωνικό κράτος και τα κοινωνικά δικαιώματα που καταχτήθηκαν με αγώνες τις προηγούμενες δεκαετίες. Το μέγεθος του προβλήματος αναδεικνύεται από δεκάδες έρευνες και μελέτες. Σύμφωνα μάλιστα με πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Εργασίας της ΠΕΟ, πάνω από το 52% των εργαζομένων λαμβάνει κάτω από 1500 ευρώ το μήνα, ενώ ένα 30% λαμβάνει κάτω από 1000 ευρώ. Είναι αυτούς τους εργαζόμενους που θέλουν να αποκλείσουν από το Σχέδιο Εστία σαν ‘μη βιώσιμους’, ενώ την ίδια στιγμή προωθούν το Εστία Β’ που θέλει να ανταμείψει τους ‘συνεπείς’ δανειολήπτες με ένα κονδύλι 25 εκ. για το 2019. Ζούμε πραγματικά ένα θέατρο του παραλόγου και δυστυχώς βρισκόμαστε στις πρώτες του πράξεις.

Είναι γι’ αυτό το λόγο που πιστεύω ότι ο ρόλος του Κινήματος είναι κρίσιμος και διαχρονικός. Ο ρόλος του Κινήματος είναι να κατοχυρώσει το κοινωνικό δικαίωμα στη στέγη και να το μετατρέψει σε λαϊκή κατάκτηση που κανένας νόμος, κανένα σχέδιο, καμιά κυβέρνηση να μην μπορεί να καταργήσει. Μας στέρησαν τις δουλειές μας, μας πετσόκοψαν τους μισθούς μας, σκότωσαν τα όνειρα των παιδιών μας, μας πήραν τον ελεύθερο μας χρόνο, μας έκλεψαν τις Κυριακές, τώρα θέλουν και τα σπίτια μας.

Καλούμε όλους τους πολίτες που υποφέρουν από τις συνέπειες των νεοφιλελεύθερων πολιτικών της δεξιάς να συστρατευτούν μαζί με το Κίνημα για να προστατεύσουμε το αναφαίρετο δικαίωμα στη στέγη. Να βάλουμε επιτέλους τροχοπέδη σε όλους όσους θέλουν να "κάμουν ταμείο" πάνω στην ανάγκη του κάθε ενός από μας να θέλει να ζήσει με αξιοπρέπεια στο σπίτι του.

Δημήτρης Δημητρίου
Στέλεχος του Κινήματος Ενάντια στις Εκποιήσεις

17 Δεμεμβρίου 2018