Οικονομική κρίση και λύση του Κυπριακού

Οι προσπάθειες για λύση του Κυπριακού, οι οποίες φαίνεται ότι θα κορυφωθούν το επόμενο διάστημα, γίνονται σε μια συγκυρία όπου οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης είναι ακόμα πολύ ορατές. Τα δύο αυτά θέματα, η εξέλιξη της οικονομίας και η επανένωση της Κύπρου είναι άρρηκτα συνδεδεμένα αλλά η σχέση μεταξύ τους δεν είναι καθόλου απλή και αποτελεί πεδίο αντιπαλότητας ανάμεσα στις πολιτικές δυνάμεις. Δυστυχώς όμως, ποια είναι τα ερωτήματα, ποιες πτυχές της σχέσης ανάμεσα στην οικονομία και τη λύση του Κυπριακού αποτελούν ζητήματα διαφορετικής ιδεολογικής και πολιτικής προσέγγισης δεν  είναι καθόλου ξεκαθαρισμένα. Υπάρχει ανάγκη όσο το δυνατό  για αποσαφήνιση και ιεράρχηση της σχέσης οικονομία και Κυπριακό και προσπάθεια οριοθέτησης  της προσέγγισης της αριστεράς σε αυτό το πλέγμα αλληλοεπιδράσεων. Σε αυτό το κείμενο σκοπός είναι να τεθούν κάποια ερωτήματα και να αναπτυχθεί προβληματισμός, παρά να δοθούν ολοκληρωμένες απαντήσεις  σχετικά με αυτά τα θέματα, σε μια χρονική περίοδο και σε μια κοινωνία όπου η σύγχυση και ο αποπροσανατολισμός κυριαρχούν. Το στοίχημα όμως είναι τεράστιο. Ο τρόπος και η μορφή που θα πάρει η εξέλιξη της οικονομίας σε ένα πλαίσιο λύσης του Κυπριακού και επανένωσης της Κύπρου θα καθορίσουν την πορεία αυτού του τόπου για πολλές δεκαετίες.

Το πρώτο που πρέπει να λεχθεί είναι ότι η λύση του Κυπριακού δεν θα εξαφανίσει, ως δια μαγείας, όλες τις δομές, τους θεσμούς και τις πολιτικές της οικονομίας σε Βορρά και Νότο και θα γίνει μια νέα αρχή σε ένα εντελώς διαφορετικό πλαίσιο. Αντιθέτως, η δημιουργία μιας ομοσπονδιακής πολιτικής δομής θα μεταφέρει τις υπάρχουσες δομές, σχέσεις παραγωγής, ταξικούς συσχετισμούς και διαρθρωτικές αδυναμίες και στο νέο πολιτικό πλαίσιο. Φυσικά, θα υπάρξει και η δημιουργία νέων θεσμών όπως η κεντρική ομοσπονδιακή κυβέρνηση με δικαίωμα φορολογίας, μία κεντρική τράπεζα και κοινό νόμισμα. Αλλά τα τραπεζικά συστήματα, το μοντέλο ανάπτυξης στις δύο πολιτείες, η διάρθρωση της οικονομίας ανά τομέα και οι υπάρχουσες οικονομικές πολιτικές στις πολιτείες μιας ομοσπονδιακής Κύπρου δεν θα μεταμορφωθούν από τη μια μέρα στην άλλη.

Η οικονομική κρίση που ξέσπασε στη Ε/Κ οικονομία έχει τις ρίζες της στο μοντέλο ανάπτυξης το οποίο διαμορφώθηκε τη δεκαετία μετά την κρίση του χρηματιστηρίου και τη στασιμότητα η οποία άρχισε να παρατηρείται στο τομέα του τουρισμού. Καθοριστικός παράγοντας σε αυτή την περίοδο ήταν η διαδικασία εναρμόνισης με τους κανόνες και τις νομοθεσίες της Ε.Ε. Η φιλελευθεροποίηση του χρηματοπιστωτικού τομέα, η ελεύθερη διακίνηση επιτοκίων και κεφαλαιακών ροών σε συνδυασμό με τη μείωση της εταιρικής φορολογίας δημιούργησαν συνθήκες μαζικής εισροής κεφαλαίων τις οποίες η Κυπριακή οικονομία δεν μπορούσε να αντέξει. Η ανάπτυξη σε αυτή την περίοδο βασίστηκε σε ένα στρεβλωμένο μοντέλο ανάπτυξης με κύρια συστατικά ένα υπέρ-διογκωμένο τραπεζικό σύστημα, τη φούσκα των ακινήτων, καταναλωτικές δαπάνες και μη βιώσιμα ελλείμματα στο ισοζύγιο πληρωμών. Αυτό το μοντέλο ανάπτυξης ήταν καταδικασμένο να καταρρεύσει και οι τεράστιες ευθύνες των διοικητών της Κεντρικής Τράπεζας αλλά και των υπουργών οικονομικών θα πρέπει να αναφέρονται όχι μόνο στη διαχείριση της κρίσης αλλά και ότι επέτρεψαν να δημιουργηθεί ένα τέτοιο μοντέλο ανάπτυξης που αναπόφευκτα θα κατέληγε σε τεράστια οικονομική κρίση. Φυσικά η οικονομική εξέλιξη και οι οικονομικές κρίσεις δεν είναι το αποτέλεσμα λαθών και παραλείψεων αλλά πρωτίστως οικονομικών συμφερόντων και ήταν πολλές οι ομάδες της Κυπριακής ελίτ που είχαν να επωφεληθούν από ένα στρεβλό και καταδικασμένο μοντέλο ανάπτυξης και της μετατροπής της Κύπρου σε ‘χρηματοπιστωτικό κέντρο’. Η οικονομική κρίση, η αύξηση της ανεργίας, η Τρόικα και οι νέο-φιλελεύθερες πολιτικές ήταν το φυσικό επακόλουθο των οικονομικών δομών και πολιτικών καθώς και των οικονομικών συμφερόντων που κυριάρχησαν στην Κύπρο στα πλαίσια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και της κρίσης της Ευρωζώνης.

Η Τ/Κ οικονομία επίσης το τελευταίο διάστημα χαρακτηρίζεται από στασιμότητα και αύξηση της ανεργίας. Η ανάπτυξη που προήλθε από το κατασκευαστικό τομέα δεν μπορούσε να συνεχιστεί και ο τουριστικός τομέας αντιμετωπίζει έντονους περιορισμούς. Οι νεοφιλελεύθερες  πολιτικές στην Τ/Κ κοινότητα επιβάλλονται από την Τουρκία αντί της Ε.Ε. και του ΔΝΤ, μέσω των οικονομικών πρωτοκόλλων συνεργασίας με την Τ/Κ κυβέρνηση. Επίσης το Τουρκικό κεφάλαιο έχει κάνει τεράστιες επενδύσεις και έχει εδραιώσει την παρουσία του στην Κύπρο, στον τουριστικό τομέα, ιδιωτικά πανεπιστήμια, τηλεπικοινωνίες, ακόμα και στην παροχή νερού. Τα πρόσφατα οικονομικά πρωτόκολλα σκοπό έχουν να επεκτείνουν την επικυριαρχία του Τουρκικού κεφαλαίου στην Τ/Κ κοινότητα.

Είναι στα πλαίσια των συγκεκριμένων οικονομικών συνθηκών σε Βορρά και Νότο που χαρακτηρίζονται από οικονομική κρίση και στασιμότητα όπου γίνονται οι πιο έντονες προσπάθειες για λύση του Κυπριακού. Οι οικονομικές πτυχές της λύσης θα αποτελέσουν αντικείμενο αντιπαράθεσης πριν αλλά και μετά την πιθανή επίτευξη πολιτικής συμφωνίας. Στη συγκυρία που διερχόμαστε τώρα, με τις διαπραγματεύσεις να βρίσκονται σε οριακό σημείο, η προσοχή όλων που έχουν ρόλο στη διαδικασία λύσης του Κυπριακού έχει επικεντρωθεί στο κόστος της λύσης και στις πιθανές πηγές χρηματοδότησης της. Το κόστος των αποζημιώσεων, της ανασυγκρότησης, των υποδομών και τα έξοδα λειτουργίας της κεντρικής κυβέρνησης, το σύνολο των οποίων ανέρχεται σε δεκάδες δις ευρώ όπως πρόσφατα έχει αναφέρει ο διαπραγματευτής της Ε/Κ πλευράς στις συνομιλίες. Το κόστος της λύσης αποτέλεσε ένα από τα βασικά επιχειρήματα στην εκστρατεία απόρριψης του σχεδίου Ανάν το 2004 και σίγουρα θα επανέλθει και στη τωρινή προσπάθεια.

Σε ποια επίπεδα θα κυμανθεί το συνολικό αρχικό κόστος της λύσης θα εξαρτηθεί από τις συγκεκριμένες πρόνοιες της συμφωνίας, στο εδαφικό, το περιουσιακό κλπ. Σε αυτές τις διεργασίες για τις οικονομικές πτυχές της λύσης, έντονη παρουσία ήδη έχει αναλάβει και το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα και είναι φανερό ότι οι προτάσεις τους δεν θα περιορισθούν σε υπολογισμούς για το κόστος της λύσης αλλά θα επεκταθούν και στο θεσμικό πλαίσιο και την οικονομική πολιτική που κατά τη γνώμη τους θα πρέπει να θεσμοθετηθεί σε μια επανενωμένη Κύπρο.

Ήδη από αυτές τις αρχικές θέσεις για το προβλεπόμενο κόστος της λύσης, διαφαίνονται οι διαφορετικές προσεγγίσεις και για τις οικονομικές πτυχές αλλά και γενικότερα για την υποστήριξη της προσπάθειας για λύση του Κυπριακού. Οι πολιτικές δυνάμεις που απορρίπτουν τη λύση του Κυπριακού θα συνεχίσουν να δίνουν έμφαση στο κόστος της λύσης και ότι σε τελική ανάλυση αυτό θα το επωμισθούν οι Ε/Κ. Οι απορριπτικές δυνάμεις δεν πρόκειται να πεισθούν με οποιαδήποτε επιχειρήματα τα οποία υποστηρίζουν ότι το κόστος της λύσης είναι ταυτόχρονα και επένδυση η οποία θα επιφέρει οφέλη προωθώντας συνθήκες μακροχρόνιας ανάπτυξης. Αυτή είναι η θέση του Κυπριακού κεφαλαίου, συμπεριλαμβανομένου και του τραπεζικού κεφαλαίου, οι οποίοι αντιλαμβάνονται το καίριο πλήγμα που έχει δεχθεί η Κυπριακή οικονομία μετά την οικονομική κρίση και ότι οι ευκαιρίες για επενδύσεις και ανάπτυξη θα είναι πολύ περιορισμένες χωρίς τη λύση του Κυπριακού. Αυτή η προσδοκία του Κυπριακού κεφαλαίου βασίζεται στις συνθήκες σχετικής σταθερότητας που η λύση του Κυπριακού θα επιφέρει, στις αναμενόμενες επενδύσεις όπως για παράδειγμα για την ανασυγκρότηση της Αμμοχώστου και στην επέκταση του υπάρχοντος μοντέλου ανάπτυξης στους τομείς του τουρισμού, στις υπηρεσίες, στη ναυτιλία κλπ. Σχετικές μελέτες έχουν δείξει ότι οι ρυθμοί ανάπτυξης της Κυπριακής  οικονομίας μετά τη λύση μπορούν να αυξηθούν μέχρι και 3%. Και σε αυτό το πλαίσιο έρχεται να προστεθεί και ο παράγοντας φυσικό αέριο, ο οποίος αν και ακόμα βρίσκεται σε αρχικά στάδια και με πολλή αβεβαιότητα κατέχει ψηλή θέση στους σχεδιασμούς και του Κυπριακού κεφαλαίου αλλά και των πολυεθνικών εταιριών που έχουν ήδη αναμειχθεί στις διαδικασίες.

Η πιο πάνω περιγραφή αποτελεί κατά την άποψη μου, την κυρίαρχη θέση της Κυπριακής αστικής τάξης καθώς και της κυβέρνησης και είναι πιθανώς ένας από τους πιο σοβαρούς λόγους που η διαδικασία επίλυσης του Κυπριακού έχει προχωρήσει σε τέτοιο βαθμό και βρίσκεται σε ακτίνα κατάληξης. Η οικονομική κρίση, οι επενδυτικές ευκαιρίες μετά τη λύση, ο κυρίαρχος ρόλος του τραπεζικού τομέα, ο παράγοντας φυσικό αέριο, όλα αυτά τα στοιχεία συνθέτουν την οικονομική πτυχή της λύσης του Κυπριακού όπως προωθείται από το Κυπριακό κεφάλαιο και στα πλαίσια της νέο-φιλελεύθερης ιδεολογίας και οικονομικής πρακτικής. Το θέμα της χρηματοδότησης της λύσης θεωρείται από τους κυβερνώντες ότι θα διευθετηθεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο από τα μέρη που έχουν συμφέρον και θα αποκομίσουν οικονομικά οφέλη από τη λύση του Κυπριακού.

Το μεγάλο ερώτημα που αναφύεται είναι ποιος ο ρόλος της αριστεράς και ποιος θα έπρεπε να είναι και όσον αφορά τη διαδικασία της λύσης του Κυπριακού γενικότερα και την οικονομική πτυχή πιο συγκεκριμένα. Μετά τις παλινωδίες του 2004 καθώς και της διακυβέρνησης Χριστόφια, το ΑΚΕΛ έχει ταχθεί ανεπιφύλακτα υπέρ της λύσης, πολλές φορές έχει πρωτοποριακές θέσεις σπρώχνοντας την κυβέρνηση Αναστασιάδη προς τη λύση και δείχνει αποφασισμένο να κρατήσει αυτή τη στάση μέχρι τέλους. Σε αυτή τη φάση, το ΑΚΕΛ δεν προβάλλει επιχειρήματα ενάντια στο νέο-φιλελεύθερο οικονομικό πλαίσιο της λύσης του Κυπριακού εν αντιθέσει με την κριτική που ασκείται στην οικονομική πολιτική η οποία έχει επιβληθεί στην Ε/Κ Κυπριακή Δημοκρατία μετά την οικονομική κρίση. Σε αυτή τη συγκυρία της διαδικασίας λύσης του Κυπριακού, με το απορριπτικό μέτωπο να έχει ήδη ριχτεί σε ένα ανελέητο αγώνα ενάντια στη λύση, η στάση του ΑΚΕΛ και της αριστεράς γενικότερα αναφορικά με τις οικονομικές πτυχές της λύσης αποτελεί μια σωστή τακτική. Είναι μια συγκυρία όπου το πολιτικό επίπεδο υπερτερεί του οικονομικού. Δεν είναι η πιο κατάλληλη στιγμή το ΑΚΕΛ και η αριστερά να δίνουν την εντύπωση ότι εναντιώνονται στη λύση επειδή το οικονομικό της πλαίσιο έχει προσχεδιασθεί στη βάση του νέο-φιλελευθερισμού.

Αυτή η θέση φυσικά δεν αποκλείει την δυνατότητα η αριστερά να παρακολουθεί με λεπτομέρεια όσα το ΔΝΤ, η ΕΕ και η κυβέρνηση Αναστασιάδη ετοιμάζουν για την οικονομία μιας ενωμένης Κύπρου. Η αριστερά στη Κύπρο πρέπει να προετοιμάζεται για την δική της εναλλακτική πρόταση για οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη στη Κύπρο, για την οποία πρέπει να αγωνισθούν μαζί Ε/Κ και Τ/Κ και στο πλαίσιο των πολιτικών ανακατατάξεων και αλλαγών που επέρχονται σε Ευρωπαϊκό επίπεδο.

Παναγιώτης Παντελίδης

20/9/2016