Η Χούντα της Ελλάδας και η Κύπρος                     

Τάκη Χατζηδημητρίου*

Οι στίχοι του λαϊκού ποιητή Γιάννη Ιεροδιάκονου τα λέγουν όλα.

Η Κύπρος ήταν όμορφη αμμα’ ν  τζιαι γλέπαμέν την

Φάκκα ποτζιεί, φάκκα ποδά, εμιοσοφάαμέν την

Εφάνην η αξία της, τωρά γυρεύκουμέν την.

Για να μάθουμε πώς την εμισοφάαμεν και πώς ήρθαν οι Τούρκοι θα πρέπει να εμβαθύνουμε στα συμβάντα. Όλα αρχίσαν πολύ πιο πριν.

Στην Κύπρο είχαμε την επάνοδο του Γρίβα μαζί με ελλαδίτες αξιωματικούς μετά τα γεγονότα του 63-64 και στην Ελλάδα τις ανακτορικές κυβερνήσεις των αποστατών μετά την ανατροπή τον Ιούλιο του 1965 της Κυβέρνησης του Γ. Παπανδρέου.

Το πραξικόπημα της 21^ης Απριλίου 1967 ήταν το αποκορύφωμα .

Είχαμε κάνει εξ αρχής την εκτίμηση ότι το δικτατορικό καθεστώς της Ελλάδας θα έφερνε στην Κύπρο την καταστροφή. Γι’ αυτό στρατευτήκαμε από την πρώτη στιγμή, από την 21^η Απρίλιου 1967, ως Επιτροπή Αποκατάστασης της Δημοκρατίας στην Ελλάδα (ΕΑΔΕ) εναντίον της Χούντας .

Η Επιτροπή αμέσως μετά την ίδρυση της  ήρθε σ’ επαφή με τους βουλευτές του Πατριωτικού Μετώπου Βάσο Λυσσαρίδη και Πέτρο Στυλιανού. Πλησίασε επίσης το ΑΚΕΛ και την ΠΕΟ, τον Εζεκία Παπαϊωάννου και τον Αντρέα Ζιαρτίδη. Μετά τις συναντήσεις αυτές αποφασίστηκε η από κοινού οργάνωση μαζικής εκδήλωσης διαμαρτυρίας στην αίθουσα του κινηματογράφου  «Μαγικό Παλάτι».

Η συγκέντρωση πραγματοποιήθηκε στις 6 Μαΐου 1967. Παρόμοια εκδήλωση έγινε και την επόμενη χρονιά αλλά κάτω από πολύ πιο πιεστικές συνθήκες. Αστυνομικές περίπολοι απέκλεισαν το χώρο, νέοι συνελήφθησαν για αφισοκολλήσεις και μέλη της Επιτροπής διωχθήκαν για χρήση μεγαφώνων.

Το πραξικόπημα στην Ελλάδα προκάλεσε πολλούς και αντιφατικούς κραδασμούς στην Κύπρο. Ο Τύπος στην πλειοψηφία του, αρχικά, εκφράστηκε αρνητικά για το πραξικόπημα . Όμως από την πλευρά των πολιτικών δυνάμεων και της κοινής γνώμης τα αισθήματα ήταν ανάμικτα και αντιφατικά. Εναντίον της Χούντας εκδηλώθηκε το ΑΚΕΛ, ενώ το Πατριωτικό Μέτωπο, που εκπροσωπούσε το χώρο της φερόμενης ως Μακαριακής δεξιάς, παρέμεινε χωρίς θέση. Χαρά και ικανοποίηση εξέφρασαν οι αντιπολιτευόμενες τον Μακάριο δυνάμεις που έβλεπαν στη Χούντα ένα δυνάμει σύμμαχο.

Τα αισθήματα, τις απόψεις και τις αποφάσεις της Χούντας έναντι της Κύπρου εξέφρασε ανακοίνωση που μεταδόθηκε από το Ε.Ι.Ρ. στις 14. 6. 1967 που έλεγε :  «[είναι] απαράδεκτον και εξοργιστικόν να βλέπουν το φώς εις τας στήλας των Ελληνικών εφημερίδων της Κύπρου, διά των οποίων συκοφαντείται η Ελλάς, κατηγορείται η Εθνική Κυβέρνησις και θίγεται ο Ελληνικός στρατός, ο οποίος αποτελεί καύχημα του Έθνους». Μετά από πολλούς χρακτηρισμούς και ύβρεις κατέληγε με την απειλή: «Εγκαίρως προειδοποιούνται ότι οι πράξεις των δε θα λησμονηθούν, όταν θα έρθει η μεγάλη ώρα της πραγματοποιήσεως των Πανελληνίων πόθων».

Ακολούθησε συζήτηση στη Βουλή με θέμα: «Αι εκφραζόμεναι απειλαί εναντίον ορισμένων προσώπων ή και οργανισμών εν Κύπρω ή και εν Ελλάδι, και η λήψις των ενδεικνυόμενων νομικών ή πολιτειακών μέτρων». Τελικά η Βουλή, αντί για μέτρα εναντίον των υβριστών, ενέκρινε ομόφωνο ψήφισμα  περί «ομοθύμου συμπαραστάσεως ολοκλήρου του  πανελληνίου αγώνα του, μέχρις ότου ο  αγών αυτός ευοδωθεί δια της άνευ ενδιάμεσου τινός σταθμού ΕΝΩΣΕΩΣ». Σε δεύτερη παράγραφο διαβεβαίωνε για «την προαγωγή του κλίματος ψυχικής ενότητος […] ως και εις την στενήν συνεργασίαν μεταξύ Ελλάδος και Κύπρου». Ποιας όμως Ελλάδας: Αυτής της Χούντας.

Τι όμως ήταν η Χούντα και ποια η ιδεολογία της αποκαλύφθηκε σε μεγάλη στρατιωτική άσκηση που έγινε στις 17-18 Αυγούστου 1967. Μετα το πέρας της άσκησης, Έλληνας αντισυνταγματάρχης, στην παρουσία του Στρατηγού Γρίβα, απευθυνόμενος προς τους στρατιώτες είπε: «Εχθρός μας δεν είναι οι Τούρκοι αλλά οι κομουνισταί οι οποίοι τρέφονται από το αίμα και τις σάρκες μας . Πρέπει να κτυπάτε τον κομμουνισμό αλύπητα όπου και να ευρίσκεται. Σκοπός της Εθνικής Κυβερνήσεως είναι η καταπολέμησις του κομμουνισμού». Την πληροφορία δημοσίευσε η εφημερίδα «Κύπρος» στις 20.8.1967 μαζί με την πρόσθετη είδηση ότι επρόκειτο περί ταλαιπωρίας παρά άσκησης. Ύστερα από απαίτηση της στρατιωτικής ηγεσίας η Εισαγγελία ενήγαγε την εφημερίδα που στη συνέχεια καταδικάστηκε με 500 λίρες πρόστιμο, όχι  για το «εχθρός μας είναι ο κομουνισμός και όχι οι Τούρκοι»  αλλά για τη άλλη αναφορά, που έλεγε «ταλαιπωρία παρά άσκηση». Η δίκη αυτή ήταν και μια πρώτη άμεση αναμέτρηση της ΕΑΔΕ με τους χουντικούς αξιωματικούς.

Μέσα στα πλαίσια της πρόσδεσης της Κύπρου στη Χούντα ήρθε στην Κύπρο με ειδική αποστολή ο διευθυντής του κατ’ εξοχή εκφραστικού της οργάνου, Κωνσταντόπουλος.

Τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου ήρθε και ο ίδιος ο Παπαδόπουλος, που ο Μακάριος δεξιώθηκε στο Προεδρικό με την παρουσία, σχεδόν όλου του πολιτικού και κοσμικού κόσμου της Κύπρου.

Τον Οκτώβρη του 1967 επισκέπτεται την Κύπρο ο Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης Στρατηγός Σπαντιδάκις.

Τον Σεπτέμβρη έχουμε το φιάσκο του Έβρου. Τον Νιόβρη τα γεγονότα της Κοφίνου. Τον Δεκέμβρη την αποχώρηση του Ελληνικού στρατού από την Κύπρο. Έτσι η άνοδος της Χούντας συνδυάστηκε με μια ντροπιασμένη υποχώρηση έναντι της Τουρκίας. Το κλίμα της δυσαρέσκειας προσπάθησε να εκμεταλλευτεί ο Βασιλιάς με ένα αποτυχημένο αντιπραξικόπημα. Στην απολογία του στο στρατοδικείο, ο Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης της Χούντας Στρατηγός Σπαντιδάκις είπε ότι "πολύ στενοχώρησαν το Βασιλέα οι εξελίξεις" και ότι "δάκρυσαν μαζί πίνοντας ουίσκι μπροστά στο τζάκι".

Στο μεταξύ η Χούντα διείσδυε και μέσα στα Υπουργεία και γενικότερα στον κυβερνητικό μηχανισμό. Γύρω μας, δίπλα μας συντελείτο, χωρίς καμιά αντίδραση, καθημερινά ένα επί μέρους πραξικόπημα. Το Υπουργείο Παιδείας ήταν ένας χώρος πρόσφορος για τη Χούντα. Το Υπουργείο Εξωτερικών έγινε κι αυτό υποχείριο της Χούντας και μας κατεξευτέλιζε όταν, μόνο η Κύπρος,  υπερασπιζόταν τη Χούντα στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Το Υπουργείο Εσωτερικών και η αστυνομία ήταν μια άλλη θλιβερή ιστορία. Η Χούντα προώθησε ακόμη μηχανισμό κατασκοπείας σε όλα τα επίπεδα, από το καφενείο του χωριού μέχρι το Υπουργικό Συμβούλιο.

Η Χούντα εγκαινίασε πολύ νωρίς τη συνωμοτική της αντικυπριακή δράση. Αξιωματικοί της Χούντας ήταν αναμεμιγμένοι στη μυστική οργάνωση «Εθνικό Μέτωπο» που με τρομοκρατικές και  δολοφονικές ενέργειες κτυπούσε την Κ.Δ.

Ακολούθησε η δολοφονική απόπειρα εναντίον του Προέδρου Αρχ. Μακαρίου στις 8.3.1970, σε σύμπραξη Ελλαδιτών αξιωματικών με τον Γιωρκάτζη και το σχέδιο «Ερμής» για κατάληψη της εξουσίας.

Ακολούθησε η  επάνοδος του Γρίβα και η ίδρυση ΕΟΚΑ Β΄, με τα νέα σχέδια πραξικοπήματος «Αράχνη» και «Απόλλων» και την απόπειρα εναντίον του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου στον Άγιο Σέργιο.

Ενώ η Χούντα άπλωνε την επιρροή και τη δικτύωσή της, οι αντιχουντικές δυνάμεις συνέχιζαν ένα πεισματικό και δύσκολο αγώνα. Εξ αρχής η Επιτροπή κατάφερε να έρθει σε επαφή με την Ελληνική Αντίσταση. Στενή ήταν η σύνδεση και η συνεργασία της με τη Δημοκρατική Άμυνα, το ΠΑΚ και άλλες αντιστασιακές οργανώσεις.

Η ΕΑΔΕ είχε κατορθώσει να εγκαταστήσει ένα διεθνές σύστημα συνεργασίας και επικοινωνίας μέσω του οποίου διαβίβαζε παντού τις σχετικές πληροφορίες.

Σύντομα η Επιτροπή κλήθηκε να προσφέρει υπηρεσίες για την προστασία καταδιωκόμενων δημοκρατικών πολιτών. Είναι τότε που της ζητήθηκε να εξασφαλίσει καταφύγιο για τον Αλέκο Παναγούλη. Η ιστορία με τον Αλέκο Παναγούλη κράτησε εφτά περίπου μήνες όλο αγωνία και αμέτρητες δυσκολίες

Αναφορά και μόνο στη περιπετειώδη διαφύλαξη και διαφυγή του από την Κύπρο θα ήταν θέμα άλλης αποκλειστικής έκθεσης των πράγματων. Το μόνο που θέλω να αναφέρω είναι ότι η ΕΑΔΕ ενήργησε με πολλή σωφροσύνη. Όμως, άλλη συνεννόηση τελικά έκανε με τον Μακάριο και άλλα εφάρμοσε ο Γιωρκάτζης. Δύσκολο να εισχωρήσει κανείς στο μυαλό και τα σχέδια του Γιωρκάτζη.

Τελικό αποτέλεσμα της ιστορίας αυτής ήταν η απόπειρα εναντίον του Μακάριου και η δολοφονία του ίδιου του Γιωρκάτζη από τους χουντικούς συνεργάτες του.

Στις 2.9.1970 ημέρα Τετάρτη το ραδιόφωνο μετέδιδε από την Αθήνα μια δραματική είδηση. Δυο νέοι σκοτώθηκαν από έκρηξη βόμβας έξω από την Αμερικανική Πρεσβεία της Αθήνας. Πολύ σύντομα μάθαμε ότι  νεκρός ήταν ο Κύπριος φοιτητής στο Μιλάνο της Ιταλίας  Γιώργος Ξάνθος Τσικουρής και η Μαρία Αντζελόνι, μέλη της αντιστασιακής οργάνωσης ΠΑΜ (Πατριωτικού Αντιδικτατορικού Μετώπου).   

Η ΕΑΔΕ ύψωσε τη θυσία του παλικαριού σύμβολο πάλης και αγώνα εναντίον της Χούντας. Κράτησε τη μνήμη του όλα τα χρόνια της Χούντας ζωντανή και κήρυξε έρανο για την τοποθέτηση προτομής του στο χωριό του την Άσσια. Το πραξικόπημα και η εισβολή δεν επέτρεψε την ολοκλήρωση της υπόσχεσης πράγμα που έγινε μετά το Πραξικόπημα.

Η άφιξη του νέου Πρέσβη της Χούντας στην Κύπρο Κωνσταντίνου Παναγιωτάκου εδραίωσε μια επιθετική πολιτική σε όλα τα επίπεδα για προώθηση της χουντικής πολιτικής.

Είναι τότε που η ΕΑΔΕ τύπωσε σε αυτοκόλλητα το σύνθημα «Έξω η Χούντα από την Κύπρο».

Ο Κ. Παναγιωτάκος στο βιβλίο του «Στην Πρώτη Γραμμή» (σ.93) γράφει σχετικά: "Η προσπάθεια αυτή… ήταν σωστός παραλογισμός… Ήταν επί πλέον προδοτική… Περιοριζόταν κυρίως σε προπηλακισμούς Ελλήνων αξιωματικών και στρατιωτών της ΕΛΔΥΚ με συνθήματα «έξω οι Καλαμαράδες από την Κύπρο»..."

Ύστερα από διαμαρτυρίες του Παναγιωτάκου η κυβέρνηση προχώρησε σε καταδίκη του συνθήματος και ταυτόχρονα κινήθηκε η αστυνομία και η εισαγγελία για να συλλάβει τους ένοχους του «εγκλήματος».

Με πρωταγωνιστή τον Παναγιωτάκο η Χούντα το 1971 αποφάσισε να γιορτάσει πανηγυρικά την επέτειο του πραξικοπήματος  και να του προσδώσει τον χαρακτήρα εθνικής επετείου.

Τη νύκτα της 20ής Απριλίου 1971 στο Σύλλογο  «Μαυρομάτης» του Αγίου Παύλου, οργανώθηκε μεγάλη εορταστική, για την επέτειο, εκδήλωση στην παρουσία του Προέδρου της Βουλής, ολόκληρου σχεδόν του Υπουργικού Συμβουλίου και του Αρχηγού της Εθνικής Φρουράς. 

Μια ομάδα της ΕΑΔΕ που εκείνη τη νύκτα διένειμε φυλλάδια, ενώ περνούσε έξω από το Σύλλογο καταδιώχτηκε και στην συμβολή της οδού Αγίου Παύλου και Ηρώων κακοποιήθηκε σε βαθμό που χρειάστηκαν νοσοκομειακή περίθαλψη. Την ίδια μέρα δόθηκε στη παρουσία πολλών επισήμων δεξίωση στην οικία του Πρέσβη Κ. Παναγιωτάκου.

Παρόλες τις απειλές για αιματοχυσία αν η ΕΑΔΕ προχωρούσε στην πραγματοποίηση της αντιχουντικής πικετοφορίας, στις 4.30 μ.μ. της 21^ης Απριλίου βγήκαμε στην οδό Σοφοκλέους και πριν καλά-καλά καλύψουμε 200-300 μέτρα μας επιτέθηκαν στην οδό Ονασαγόρου, ντυμένοι με πολιτικά, με λοστούς και ξύλα, στρατιώτες του Αρχηγείου της Εθνικής Φρουράς, άνδρες της ΕΣΑ και της ΕΛΔΥΚ.

Αστυνομικές μονάδες που βρίσκονταν κι αυτές στην περιοχή αδράνησαν προκλητικά. Παρέμειναν να παρακολουθούν με απλανές και αδιάφορο βλέμμα τις βιαιοπραγίες που σταδιακά κλιμακώνονταν. Όταν οι πικεττοφόροι μαζεύτηκαν στο οδοντιατρείο, μια μάζα, με τους εντεταλμένους της χούντας, βρέθηκε από κάτω και έριχνε πέτρες, σίδερα και άλλα αιχμηρά αντικείμενα εναντίον του ιατρείου. Υπήρξαν ακόμη κι εκείνοι που ήθελαν αν βάλουν φωτιά και να κάψουν ζωντανούς τους διαδηλωτές. Τα επεισόδια παρόλο που κράτησαν ώρες και οι προκλήσεις γίνονταν όλο και πιο σοβαρές, η αστυνομία σε καμιά σύλληψη προέβη.

Από την ίδια μέρα καταγγέλθηκε η ΕΦ ως οργανώτρια των ταραχών και η αστυνομία ως συνεργός. Τα επεισόδια είχαν πάρει διεθνή δημοσιότητα και είχαν ευρύτερο αντίκτυπο.

Την πικετοφορία κι όχι την επίθεση καταδίκασαν οι εθνικόφρονες εφημερίδες. Ο Υπουργός Εσωτερικών, σε ομιλία του στη Βουλή, την αποκήρυξε για να προστατεύσει τους  «αβασίμως κατηγορηθέντες αξιωματικούς της Εθνικής Φρουράς και της αστυνομίας» και συνέχισε «Οι αξιωματικοί της Εθνικής Φρουράς μας είναι άνδρες εξαιρετικώς αγνοί, αναμφισβητήτου γενναιότητος και αφοσιωμένοι αποκλειστικώς εις τα στρατιωτικά τους καθήκοντα...» 

Η Βουλή, μετά που άκουσε τον Υπουργό, αρνήθηκε να αποδεχθεί πρόταση του Βάσου Λυσσαρίδη για  εγγραφή και συζήτηση του θέματος.

Ήταν πια φανερό ότι η Κύπρος έμπαινε για καλά σε μια νέα περίοδο κρίσεων και εντάσεων.

Στις 18 Ιουνίου του 1971 ο Γ. Παπαδόπουλος αποστέλλει «αυστηρή επιστολή διαμαρτυρίας» (Παναγιωτάκος σ. 97) με κομιστή τον Πρέσβη Άγγελο Χωραφά. Στην επιστολή εκείνη υπήρχε η εύγλωττη προειδοποίηση για πικρά μέτρα.

Ακολούθησε η περιβόητη συνέντευξη του Γ. Παπδόπουλου προς το δημοσιογράφο της Μιλλιέτ, Τοκέρ. Σ’ εκείνη τη συνέντευξη ο Παπαδόπουλος παρομοίαζε την Κύπρο σαν οδαλίσκη που μπορούν σαν καλοί φίλοι οι Έλληνες και οι Τούρκοι να την έχουν από κοινού χωρίς να τσακώνονται.

Τον Γενάρη του 1972 η Χούντα προδίδει στην Τουρκία την άφιξη του Τσεχοσλοβακικού οπλισμού.

Τον Φλεβάρη του 1972 υποβάλλεται το τελεσίγραφο στον Μακάριο που ζητούσε την παραίτησή του και στις 14.2.1972 διατάσσεται το πραξικόπημα που τελικά απετράπη.

Ακολούθησε η εκκλησιαστική συνωμοσία και η δράση της  ΕΟΚΑ Β΄ με ανατινάξεις αστυνομικών σταθμών και φόνων.

Ο αγώνας ήταν σκληρός. Θέμα ζωής και θανάτου υπήρχε σε κάθε βήμα μας.

Ακολούθησε το Πολυτεχνείο και η ανάληψη πλήρους ευθύνης από τον Ιωαννίδη.

Από έγγραφα που είχαν περιέλθει στην κατοχή μας γνωρίζουμε ότι διέταξε τους ιθύνοντες της ΕΟΚΑ Β΄ να προχωρήσουν αδίστακτα σε περισσότερους φόνους. Υπολόγιζε ότι οι φόνοι της ΕΟΚΑ Β΄ θα προκαλούσαν αντίποινα. Επιζητούσε τη δημιουργία ενός εσωτερικού χάους για να το χρησιμοποιήσει ως δικαιολογία του πραξικοπήματος που το είχε κιόλας αποφασισμένο μήνες πριν.

Όταν πια αντιλήφθηκε ότι τα χρονικά όρια εξαντλούντο και τα σχέδια εμφύλιου δεν προωθούνταν, αποφάσισε την άμεση δράση της Ε. Φρ. Τη Δευτέρα 15 Ιουλίου 1974 στις 8.20 το πρωί τα τανκς επιτίθεντο εναντίον του προεδρικού.

Η Χούντα με το πραξικόπημά της έφερε το πένθος την προσφυγιά και παρέδωσε τελικά την Κύπρο στην Τουρκία.

*Ομιλία στην εκδήλωση όπου τιμήθηκε η θυσία του Γιώργου Ξάνθου Τσικουρή

(13 Νοεμβρίου 2019, Αίθουσα Εκδηλώσεων του Δήμου Γερίου -

διοργανωτές: Ομόνοια Άσσιας και Ινστιτούτο Ερευνών Προμηθέας)