Οικονομική και Κοινωνική Καταστροφή στην Ανατολική Ευρώπη

Τα επιτεύγματα της ελεύθερης αγοράς

Διαψεύδονται οι ελπίδες που κάποτε είχαν δημιουργηθεί στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, ότι η ελεύθερη αγορά θα σήμαινε οικονομική ανάπτυξη. Η απελπισία αρχίζει να κυριαρχεί και, σε αυτή τη φάση, φαίνεται να δίνει δύναμη σε ολοένα και πιο αυταρχικά καθεστώτα.

Τα στατιστικά που δημοσιεύονται και αφορούν τους δείκτες ανάπτυξης που χρησιμοποιεί η επίσημη κοινωνία και οι οικονομολόγοι που την εκπροσωπούν, είναι εντελώς παραπλανητικά.

Οι δείκτες που χρησιμοποιούν και που δείχνουν οικονομική ανάπτυξη, πολύ μετριοπαθή στα σίγουρα, μπορούν να κρύβουν τεράστια οικονομικά βάσανα και ακραίες συνθήκες για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού.

Το Εθνικό Εισόδημα ή το Εθνικό Προϊόν και η πορεία τους είναι εντελώς ανεπαρκείς δείκτες στην παρουσίαση της πραγματικής κατάστασης. Οι δείκτες αυτοί δείχνουν τις χώρες να είναι πιο πλούσιες τώρα από ότι το 1989, αλλά δεν δείχνουν πώς αυτός ο πλούτος μοιράζεται στο κοινωνικό σύνολο. Αποκρύβουν την κατάρρευση της ζωής του μισού περίπου πληθυσμού, «την μεγαλύτερη και πιο διαρκή οικονομική κατάρρευση σε οποιαδήποτε περιοχή του κόσμου στην σύγχρονη ιστορία».

Η φτώχεια κατά μέσο όρο αυξήθηκε κατά 23%. Μάλιστα «σε δέκα χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Πολωνίας, το ποσοστό αυξήθηκε κατά 49%...». Στο αποκορύφωμα της φτώχειας, το 1999, που ελάχιστα έχει έκτοτε μειωθεί και που αναμένεται δραματική αύξησή της μέσα στις δυσοίωνες προοπτικές της παγκόσμιάς οικονομίας, «45% των ανθρώπων σε όλες τις πρώην κουμμουνιστικές χώρες… ζούσε κάτω από το όριο της απόλυτης φτώχειας των 5.5 δολαρίων την ημέρα».

Η κατάρρευση στις πιο «πετυχημένες» χώρες της ανατολικής Ευρώπης συγκρίνεται με την κατάρρευση στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Κρίσης που ξεκίνησε το 1929. Στις υπόλοιπες είναι ακόμα χειρότερη.

Αυτές τις πραγματικότητες αποκρύβουν τα επίσημα στατιστικά που δημοσιοποιούνται. Αποκρύβουν ότι η μικρή αύξηση του ΑΕΠ που παρουσιάζεται και μεγάλο μέρος του υπόλοιπου ΑΕΠ βρίσκεται αποκλειστικά στα χέρια εξαιρετικά προνομιούχων ελίτ. Ότι η ανισότητα στον πλούτο «εκράγηκε» και «αναπτύχθηκε μεγάλη κοινωνική διάσπαση μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών, μορφωμένων ελίτ και εργατών, ηλικιωμένων και νέων…».

Τις ακραίες συνθήκες φτώχειας μεγάλου μέρους του πληθυσμού κάνει ακόμα πιο εκρηκτικές αυτή ακριβώς η τεράστια κοινωνική ανισότητα. «Είναι ένα πράγμα να βρεθείς σε βαθιά φτώχεια -κάτι που από μόνο του είναι πολύ κακό- και είναι κάτι εντελώς διαφορετικό -ασύγκριτα χειρότερο- να βρεθείς σε φτώχεια όταν κάποιοι από τους ανθρώπους γύρω σου απολαμβάνουν επίπεδα προσωπικού πλούτου που προηγουμένως ήταν ασύλληπτα». 

Η ανεργία θα είχε εκτοξευθεί στις χώρες αν δεν είχε συντελεστεί μια χωρίς προηγούμενο μετανάστευση: «Μετά το 1989 η μετανάστευση από την ανατολική Ευρώπη ήταν χωρίς προηγούμενο σε ταχύτητα, έκταση και διάρκεια συγκρινόμενη με μεταναστεύσεις από αλλού».

Δραματικές είναι οι επιπτώσεις της εισαγωγής της ελεύθερης αγοράς σε όποιο κοινωνικό επίπεδο κοιτάξεις. Κατάρρευση στους αριθμούς των νέων γεννήσεων και έκρηξη στη θνησιμότητα, στις ανθρωποκτονίες, στον αλκοολισμό, στις καρδιακές παθήσεις, στις αυτοκτονίες, με αποτέλεσμα  μείωση του πληθυσμού σε πολλές από αυτές τις χώρες μεγαλύτερη ακόμα και από εκείνη σε χώρες που συμμετείχαν σε μεγάλους πολέμους.

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες βλέπουμε να ενισχύονται συντηρητικές, ξενοφοβικές και αυταρχικές δυνάμεις. Αυτή η εξέλιξη είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις πολιτικές που ακολούθησαν οι μεταλλάξεις των σταλινικών κομμάτων που βρίσκονταν στην εξουσία προηγούμενα. Τα περισσότερα από αυτά έγιναν ένθερμοι υποστηρικτές νεοφιλελεύθερων πολιτικών, ακόμα και ακραίων τέτοιων. Μπροστά σε αυτή την πραγματικότητα ο κόσμος κινείται προς τους συντηρητικούς, ξενοφοβικούς, που φάνηκαν, έστω υποκριτικά, να νοιάζονται περισσότερο, να «εντοπίζουν» το πρόβλημα  και να προτείνουν λύσεις, τις δικές τους λύσεις -οι ξένοι και οι μετανάστες είναι το πρόβλημα, κρατείστε τους έξω. Ξενοφοβία, ρατσισμός και ενίσχυση φασιστικών ιδεών και κομμάτων είναι η αναπόφευκτη κατάληξη.

Οι εξελίξεις είναι δραματικές και η αριστερά στις χώρες καθηλωμένη και μπερδεμένη με τις πιο χρεοκοπημένες πολιτικές. Το κίνημα όμως δεν έχει πει τον τελευταίο του λόγο. Όσο και αν φαίνεται σήμερα καθηλωμένο, υπάρχουν εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο που παρουσιάζουν δυναμική που αναπόφευκτα θα σημαδέψει τις εξελίξεις και σε αυτές τις χώρες.

Η μάχη ενάντια στη σαπίλα του συστήματος είναι παγκόσμια. Τα γεγονότα είναι παγκόσμια. Αυτό έδειξε η μέσα σε λίγες εβδομάδες εξάπλωση του κινήματος Black Lives Matter σε όλο τον κόσμο. Αυτό έδειξε προηγουμένως η επέκταση της Αραβικής Άνοιξης σε μια σειρά χώρες, όποια και αν είναι η κατάληξή της αυτή τη στιγμή. Αυτό έδειξε η μάχη του Σύριζα και η ανάδειξή του στην εξουσία, που συνεπήρε εκατομμύρια, στην Ευρώπη τουλάχιστον, πριν η ηγεσία συνθηκολογήσει.

Η μάχη είναι εδώ. Ο χρόνος μπροστά μας δεν είναι απεριόριστος αλλά η μάχη είναι εδώ και θα ξεδιπλωθεί με πολλούς τρόπους την επόμενη περίοδο. 

Σωτήρης Βλάχος

23 Σεπτεμβρίου 2021