ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΧΟΥΝΤΑΣ

Τα αναπάντητα ερωτήματα

Η νίκη των συνταγματαρχών

Πριν 52 χρόνια, στις 21 Απριλίου 1967, άρματα μάχης έκαναν την εμφάνισή τους στους δρόμους της Αθήνας. Λίγες ώρες αργότερα το πραξικόπημα των συνταγματαρχών είχε επιβληθεί απόλυτα.

Για εφτά χρόνια η δημοκρατία μπήκε στον γύψο. Η ανάσα δημοκρατίας που είχε φέρει η δεκαετία του 1960 δεν ήταν ανεκτή, δεν ήταν καν ανεκτή η πιθανότητα να επανεκλεγεί ο Γεώργιος Παπανδρέου, εκπρόσωπος του Κέντρου, αφού δεν ευθυγραμμιζόταν απόλυτα με το απολυταρχικό σύστημα εξουσίας που η δεξιά και το παλάτι είχαν επιβάλει στη χώρα. 

Τα πρώτα «Αποφασίζομεν και διατάσσομεν» καταγράφηκαν από την πρώτη στιγμή, ξεκινώντας από την απαγόρευση συγκεντρώσεων, την αναστολή διατάξεων του Συντάγματος και τη ματαίωση των εκλογών της 28ης Μαΐου 1967.

Για μια ολόκληρη επταετία, το κίνημα και η αριστερά βρέθηκαν αντιμέτωποι με φυλακίσεις, εξορίες, βασανιστήρια και δολοφονίες. Οι μέθοδοι των διωκτών του εμφυλίου γίνονταν ξανά κυρίαρχες.

Στις 23 Ιουλίου 1974 η επτάχρονη δικτατορία κατέρρευσε κάτω από το βάρος του ελληνικού πραξικοπήματος στην Κύπρο με τη συμμετοχή της ΕΟΚΑ Β’, της Τουρκικής εισβολής που αυτό προκάλεσε αλλά και ως αποτέλεσμα των κραδασμών της ελληνικής και παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Οι στρατιωτικοί παραδόθηκαν στην κυριολεξία και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ορκίστηκε πρωθυπουργός, επικεφαλής της κυβέρνησης «Εθνικής Ενότητας», σηματοδοτώντας το ξεκίνημα της εποχής της «Μεταπολίτευσης», της πιο ελπιδοφόρας περιόδου της πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας.

Οι μεγάλες προσδοκίες

Ήταν πραγματικά μια «μεγάλη» εποχή, με το κίνημα να εμφανίζεται μαζικά στο προσκήνιο, και η αριστερά γενικά ως η δύναμη που θα μπορούσε να προσφέρει διέξοδο από το σκοτεινό παρελθόν. Κύριο στοιχείο του νέου πολιτικού σκηνικού ήταν η δημιουργία του ΠΑΣΟΚ με τον Ανδρέα Παπανδρέου στην ηγεσία του. Ενός ΠΑΣΟΚ που στην ιδρυτική του διακήρυξη στις 3 του Σεπτέμβρη του 1974, θα κάνει αναφορά στην Επανάσταση του 1843 εναντίον του βασιλιά Όθωνα, θα βάζει σαφές στίγμα της πρόθεσής του για αντικαπιταλιστική πάλη με αναφορά σε κρατικοποίηση των 200 βασικών μονοπωλίων της χώρας και θα επικαλείται το δικαίωμα του λαού να αντιδράσει ανάλογα, αν την πορεία υλοποίησης του προγράμματος ΠΑΣΟΚ υπονομεύσουν οι κυρίαρχες πολιτικές και οικονομικές ελίτ της χώρας. Η διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη μιλούσε για επανάσταση.

«Είμαστε η συνέχεια του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ» θα πει ο Ανδρέας. «Οι Λάτσηδες και οι Μποδοσάκηδες θα λογοδοτήσουν». «Η δεξιά πεθαίνει» ήταν από τα μότο της εποχής. Φοιτητές, νεολαία και εργαζόμενοι αποκαλούσαν ο ένας τον άλλον «σύντροφε» και συζητούσαν για τον σοσιαλισμό που ερχόταν και αν ο δρόμος προς αυτόν μπορεί να είναι ειρηνικός.

Αυτά τα συγκλονιστικά συμβαίναν στην Ελλάδα, μέσα σε ένα κλίμα μαζικής ανάτασης και ευφορίας που είναι σχεδόν αδύνατο να περιγραφεί. Ταυτόχρονα, ανάλογες εξελίξεις συντελούνταν και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Λίγους μήνες πριν, τον Απρίλη του 1974, είχε εκδηλωθεί πραξικόπημα στην Πορτογαλία  για ανατροπή του δικτατορικού καθεστώτος που συμπλήρωνε 48 χρόνια ζωής. Η κίνηση αυτή θα πυροδοτούσε μαζικές λαϊκές κινητοποιήσεις, μια επανάσταση στην καρδιά της Ευρώπης, που θα μείνει γνωστή ως «Η επανάσταση των γαρυφάλλων». «Χιλιάδες διαδηλωτές ξεχύνονται στους δρόμους και ενώνονται με τους στρατιώτες, απειλώντας να λιντσάρουν τους ανθρώπους του λαομίσητου καθεστώτος. Οι πολιτικοί κρατούμενοι απελευθερώνονται από τις φυλακές… οι αγρότες έδιωξαν τους γαιοκτήμονες και ανάλαβαν οι ίδιοι την καλλιέργεια αλλά και τη διαχείριση της γης. Οι εργάτες έγιναν οι ίδιοι αφεντικά στα εργοστάσια. Οι υπάλληλοι των Τραπεζών πήραν στα χέρια τους τη διοίκησή τους. ‘Οι Τράπεζες ανήκουν στο λαό’, έλεγαν τα πανό τους… οι άστεγοι οργανώθηκαν και κατέλαβαν όλα τα ακατοίκητα κτίρια της Λισαβόνας για να στεγασθούν». Ο σοσιαλισμός εφαρμοζόταν στην πράξη από τις μάζες, χωρίς καθοδήγηση. Ο τρόμος που κατέλαβε όλο το πολιτικό οικοδόμημα της Ευρώπης ίσως να μην εκφράστηκε πουθενά τόσο καθαρά και τόσο συμπυκνωμένα, όσο στους  TIMES, που ανήγγειλαν ότι, «Ο καπιταλισμός πέθανε στην Πορτογαλία».

Δύο χρόνια αργότερα τερματίζεται και η πιο στυγνή ίσως δικτατορία σε ευρωπαϊκό έδαφος, αυτή του Φράγκο στην Ισπανία. 

Τα επόμενα χρόνια τόσο το ΠΑΣΟΚ όσο και σοσιαλιστικά κόμματα σε Πορτογαλία, Ισπανία, Γαλλία θα σαρώσουν στις εκλογές. Μια νέα εποχή φαινόταν να ανοίγεται, η δεξιά και οι δικτατορίες φαινόταν να βγαίνουν εκτός ατζέντας.

Ξανά στην αφετηρία

Και όμως, στις πρώτες δεκαετίες της νέας χιλιετίας,  οι κοινωνίες διολισθαίνουν ξανά σε δικτατορικές μορφές διακυβέρνησης και ο φασισμός ορθώνει απειλητικά το κεφάλι. Κόμματα όπως το ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα αλλά και ανάλογα στην Ευρώπη, που δημιούργησαν τόσες ελπίδες, έχουν χάσει σχεδόν κάθε λαϊκή υποστήριξη μέσα από κυβερνήσεις που το σύστημα τις διέφθειρε αφού δεν τόλμησαν να το αντιμετωπίσουν, μέσα από την αδυναμία τους να προσφέρουν σταθερή βελτίωση στις ζωές των ανθρώπων, μέσα από την αδυναμία τους να αντιμετωπίσουν την κρίση. Την παλιά αίγλη των ηγετών αντικατάστησε η ανυποληψία. Την νέα ελπίδα που δημιούργησε η άνοδος του Σύριζα στην εξουσία, αντικατέστησε ξανά η απελπισία. Ακολουθώντας δρόμο ανάλογο με προκατόχους του, αντί να αντικαταστήσει θεσμούς, αντικατέστησε άτομα, που και αυτά οι θεσμοί έδεσαν χειροπόδαρα και στον ένα ή άλλο  βαθμό αφομοίωσαν και διέφθειραν.

Μετά από τόσες θυσίες και ελπίδες που δημιούργησε η πτώση δικτατοριών και η άνοδος σοσιαλιστικών κομμάτων στην εξουσία, το κίνημα βρίσκεται ξανά στην αφετηρία, με το σκηνικό, μετά και την τελευταία απογοήτευση, να θυμίζει προδικτατορικές περιόδους, με ένα καίριο ερώτημα να αναδύεται. Ερώτημα στο οποίο πρέπει να απαντήσει ο κάθε Συριζαίος εργαζόμενος, έντιμος αγωνιστής αλλά και κάθε ανάλογος οπαδός  αυτού που απέμεινε από το παλιό ΠΑΣΟΚ. Μπορεί να αντιμετωπιστεί η σημερινή διολίσθηση σε δικτατορικές μορφές διακυβέρνησης, σε μια στρατιωτική δικτατορία, απλά με δημοκρατικές διεκδικήσεις; Μπορεί να σταματήσει η κατρακύλα χωρίς ριζοσπαστικές αλλαγές στους θεσμούς και χωρίς εθνικοποίηση τραπεζών και βασικών τομέων της οικονομίας;

Σωτήρης Βλάχος

23 Απριλίου 2021