Ο Κορωνοϊός μπορεί να σημαίνει και το τέλος του νεοφιλελευθερισμού;

Φαίνεται ότι ο πλανήτης περνά σήμερα τη μεγαλύτερη κρίση της σύγχρονης ιστορίας του. Η τωρινή πανδημία του κορωνοϊού και η κρίση που τη συνοδεύει φέρνει στην επιφάνεια μια σειρά από ζητήματα και βάζει την ανθρωπότητα, σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο, μπροστά σε νέα ερωτήματα και καθήκοντα.

Παγκοσμιοποίηση

Η τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και του καπιταλισμού τις τελευταίες δεκαετίες είχε και ως αποτέλεσμα την ενοποίηση και αλληλεξάρτηση των οικονομιών ολόκληρου του πλανήτη. Αυτό έχει ως συνέπεια την ενοποίηση των χωρών στις φάσεις της ανόδου ή είτε της καθόδου της παγκόσμιας οικονομίας. Είδαμε πριν δέκα χρόνια σε πόσο σημαντικό βαθμό επηρεάστηκαν οι χώρες παγκόσμια, από την κρίση που είχε σαν αφετηρία την Αμερική.

Ο Μαρξ πριν 150 τόσα χρόνια έλεγε ότι όσο πιο μεγάλη είναι η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων μέσα στα πλαίσια του καπιταλισμού τόσο πιο μεγάλες είναι και οι καταστροφές στις οποίες αυτή οδηγεί. Αυτό που βλέπουμε σήμερα, με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και της τεχνολογίας καθώς και την παγκοσμιοποίηση της καπιταλιστικής  αγοράς, είναι ότι ακόμα και τοπικοί πόλεμοι φέρνουν τεράστιες καταστροφές (Συρία, Ιράκ). Ακόμη, βλέπουμε κρίσεις, όπως αυτή που είχαμε πριν δέκα χρόνια να οδηγούν σε τεράστιες οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις ή, όπως  η τωρινή πανδημία, να επιφέρουν καταστροφικές επιπτώσεις για ολόκληρο τον πλανήτη.

Υπόσκαψη των υποδομών υγείας

Αυτό που φέρνει στην επιφάνεια η νέα πανδημία είναι η αδυναμία της κάθε χώρας ξεχωριστά να αναχαιτίσει την πανδημία χωρίς τις καταστροφικές συνέπειες που θα έχει ο τρόπος αναχαίτισής της πάνω στην οικονομία και την κοινωνία.

Αποτέλεσμα των νεοφιλελεύθερων πολιτικών που ακολούθησαν όλα σχεδόν τα κράτη τις προηγούμενες 3-4 δεκαετίες, ήταν η αποψίλωση των δημόσιων νοσηλευτηρίων, της δημόσιας παιδείας και άλλων φορέων του δημόσιου τομέα, με παράλληλη διοχέτευση πόρων των κοινωνιών σε επιδοτήσεις και στήριξη του ιδιωτικού τομέα και των κερδών.  

Η αποδυνάμωση των δημόσιων νοσηλευτηρίων έχει ως αποτέλεσμα αυτά να αδυνατούν να δεχτούν τον αριθμό των ασθενών που απαιτούν εντατική θεραπεία όταν τα κρούσματα ξεπεράσουν ένα κρίσιμο αριθμό (π.χ. Ιταλία), να καταρρέει το σύστημα περίθαλψης και να αφήνονται οι ασθενείς στο έλεος της τύχης τους. Ταυτόχρονα, υπό το βάρος του αριθμού των νεκρών, τα κράτη αναγκάζονται στην πορεία να παίρνουν, καθυστερημένα, εκείνα τα περιοριστικά μέτρα φυσικής απομόνωσης που αρνούνταν να πάρουν προηγουμένως (π.χ. Μ. Βρετανία και Αμερική) από το φόβο της απειλής που εγκυμονούσαν αυτά τα μέτρα για τις οικονομίες των χωρών τους.

Βαθειά ύφεση

Σήμερα, ως αποτέλεσμα των μέτρων καραντίνας, που αναγκαστικά παίρνουν τα κράτη για περιορισμό των θανάτων και της επιδημίας, οι οικονομίες των χωρών παγκόσμια οδεύουν προς τη μεγαλύτερη από την εποχή του β΄ παγκόσμιου πολέμου ύφεση και συρρίκνωσή τους. Να μην παραξενευτούμε να δούμε χώρες να έχουν σε αυτή τη χρονιά πτώση του ΑΕΠ τους κατά 10 και 15% ή και περισσότερο, μια παγκόσμια πτώση του μεγέθους του 5 και 10%, καθώς και την ανεργία να εκτοξεύεται στο 20 και 30% σε κάποιες χώρες. Μεγέθη που έχει να δει η ανθρωπότητα από την εποχή των δύο παγκόσμιων  πολέμων.

Η Αμερική, η πρώτη οικονομία του πλανήτη, προβλέπεται να έχει για το 2^ο τρίμηνο του χρόνου μείωση κατά 40% του ΑΕΠ της, με ετήσια πτώση που μπορεί να πλησιάζει το 10%, και ανεργία που να εκτοξευτεί στο 20%. Ήδη, μέχρι αυτή τη στιγμή, η κυβέρνηση αναγκάστηκε να ρίξει 10 τρισεκατομμύρια δολάρια στην οικονομία για να αναχαιτίσει τις επιπτώσεις της πρωτοφανούς κρίσης, που αντιστοιχεί στο 45% του ΑΕΠ της. Την ίδια ώρα που, μόλις πριν δύο μήνες, ο Τραμπ κορόιδευε τον "κινεζικό ιό" και αρνούνταν να διαθέσει πέραν των 2 δις δολάρια για αναχαίτισή του, ενώ τελικά οι Δημοκρατικοί τον ανάγκασαν να πάει στα 8 δις δολάρια.

Αχρείαστη καραντίνα

Οι οικονομίες των χωρών εισπράττουν τα αποτελέσματα των νεοφιλελεύθερων πολιτικών τους της προηγούμενης περιόδου. Διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα και αχρείαστη η καθολική σχεδόν καραντίνα σε όλους τομείς της δημόσιας ζωής αν ήταν σωστά στελεχωμένα τα δημόσια νοσηλευτήρια και αν υπήρχε παγκόσμιος συντονισμός και συνεργασία για αντιμετώπιση μιας πανδημίας. Θεωρίες που είδαν το φως σε κάποια φάση, και έγινε προσπάθεια να εφαρμοστούν σε Βρετανία και Αμερική, θα μπορούσαν να έχουν αποτέλεσμα αν υπήρχε οργανωμένη κοινωνία, ένα οργανωμένο και άριστο υγειονομικό σύστημα, σε συνδυασμό με στοχευμένα μέτρα περιορισμού και με άρτια ενημέρωση των ανθρώπων. Μετά όμως από δεκαετίες νεοφιλελευθερισμού και υποβάθμισης της δημόσιας υγείας στα χέρια των Τραμπ και Μπόρις Τζόνσον και των λοιπών νεοφιλελεύθερων, μετατράπηκε η θεωρία τους σε μπούμερανγκ με εκατοντάδες και χιλιάδες νεκρούς την ημέρα.

Μια προαναγγελθείσα πανδημία

Ήδη, ο ιός του Έμπολα και ο κορωνοϊός SARS είχαν κτυπήσει το καμπανάκι στην ανθρωπότητα, η οποία όμως, κάτω από την εξουσία νεοφιλελεύθερων πολιτικών, αγνόησε παντελώς τις προειδοποιήσεις. Το δε παγκόσμιο οικονομικό σύστημα συνέχισε να λειτουργεί με άξονα και μοναδική επιδίωξη τη συσσώρευση κερδών για τις πολυεθνικές και τα μονοπώλια και γενικά τον ιδιωτικό τομέα, με τρισεκατομμύρια να συσσωρεύονται στα χέρια μιας δράκας ανθρώπων. Την ίδια περίοδο είδαμε να εφαρμόζονται πολιτικές λιτότητας για την υγεία, την παιδεία, τις μαζικές μεταφορές κ.λ.π. και να δίνονται ψίχουλα στην έρευνα και στην αντιμετώπιση επιδημιών.

Οι μηχανισμοί των μονοπωλίων

Η ανάπτυξη των επιστημών και της τεχνολογίας βοήθησε την παραγωγή να αναπτυχτεί τις τελευταίες δεκαετίες με τεράστιους ρυθμούς και να ενοποιήσει τις χώρες σε μια παγκόσμια αγορά, με τις εθνικές αστικές τάξεις να αναγκάζονται να μπουν στο χορό της παγκοσμιοποίησης. Ένα χορό που σέρνουν και καθοδηγούν οι πολυεθνικές και τα μονοπώλια, επιβάλλοντας στην ανθρωπότητα τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές τους. Είναι, όμως, μέσα από τις αντιφάσεις του νεοφιλελευθερισμού που οδηγείται σήμερα ο πλανήτης στην πιο μεγάλη καταστροφική του κρίση. 

Τα διεθνή μονοπώλια στον ενοποιημένο οικονομικά πλανήτη έχουν στήσει τους μηχανισμούς και τα όργανα τους (Δ.Ν.Τ., Παγκόσμια Τράπεζα, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου) για να τους εξασφαλίζουν τους όρους για απρόσκοπτη λειτουργία, διακίνηση και διαφύλαξη του πλούτου που συσσωρεύουν. Την ίδια ώρα, όμως, απουσιάζει εκείνο το διεθνές όργανο που θα μπορεί να κατευθύνει και να συντονίζει τα κράτη για την από κοινού αντιμετώπιση τέτοιων επιδημιών, όπως αυτή που έχουμε σήμερα και άλλες που είχαμε στο πρόσφατο παρελθόν. Δυστυχώς, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, πέραν από ιατρικές συμβουλές και νουθεσίες, δεν έχει ούτε την εξουσία ούτε τη δύναμη για να παίξει έναν τέτοιο ρόλο.

Όμως, σήμερα αποδεικνύεται ότι κανένα κράτος δεν μπορεί από μόνο του να αντιμετωπίσει την πανδημία και τις συνέπειές της σε ότι αφορά ανθρώπινες ζωές, και πολύ περισσότερο δεν θα μπορεί κανένα από μόνο του να αντιμετωπίσει τις αυριανές οικονομικές συνέπειες. Ακόμα και οικονομίες του μεγέθους της Αμερικής, της Κίνας ή της Γερμανίας και Ιαπωνίας, δεν θα μπορούν αύριο από μόνες τους να ξεπεράσουν την οικονομική κρίση και να μπουν σε νέα πορεία ανάπτυξης.

Διλήμματα

Η ανθρωπότητα στον πλανήτη ολόκληρο θα βρεθεί σε λίγες βδομάδες μπροστά σε τεράστια διλήμματα. Ή θα συνεχίσει να λειτουργεί κάτω από τις προσταγές των τυφλών δυνάμεων της αγοράς και την εξουσία μερικών εκατοντάδων πολυεθνικών ή θα βρει τον δρόμο για να γίνει ο κύριος του εαυτού της και να σχεδιάσει το αύριο. Ήδη, η τελευταία πανδημία έκανε πασιφανές στα μάτια της ανθρωπότητας ότι μεγάλες κρίσεις μπορούν να αντιμετωπιστούν με σχέδιο και κρατική παρέμβαση και έδειξε την παντελή απουσία του ιδιωτικού τομέα και της περιβόητης ιδιωτικής πρωτοβουλίας.

Αν αφεθούν η ανθρωπότητα και οι οικονομίες του πλανήτη για επανεκκίνηση στις πολυεθνικές και τα μονοπώλια και στα συμφέροντα της κάθε εθνικής αστικής τάξης, με τους ανταγωνισμούς και την κούρσα τους στο να αποκτήσουν το πλεονέκτημα σε βάρος των ανταγωνιστών τους, τόσο διεθνώς όσο και εντός των χωρών τους, το αποτέλεσμα θα είναι μια μακριά αργόσυρτη περίοδος στασιμότητας ή αναιμικής ανάπτυξης για τις πλείστες χώρες του πλανήτη, με όλες τις συνέπειες που αυτό θα σημαίνει για τις εργαζόμενες μάζες και τα φτωχά στρώματα των κοινωνιών. Ιδιαίτερα δε καταστροφικές θα είναι οι συνέπειες για τις χώρες του τρίτου Κόσμου. 

Η αναζήτηση λύσεων σε εθνικό επίπεδο πιθανό να οδηγήσει και σε αυταρχικά (φασιστοειδή) φαινόμενα διοίκησης των κοινωνιών, για να μπορέσουν οι αστικές τάξεις να περιορίσουν δικαιώματα, αντιδράσεις και διεκδικήσεις των μαζών μέσα στις νέες συνθήκες που δημιουργούνται. Είναι μέσα σε τέτοιες συνθήκες που θα δοκιμαστούν και οι τύχες συνασπισμών όπως η Ευρωπαϊκή ΄Ενωση που είτε θα πρέπει να δείξει αλληλεγγύη απέναντι στις πιο αδύναμες χώρες της είτε θα περιοριστεί στα εγωιστικά συμφέροντα των πιο δυνατών χωρών της. Αν επικρατήσει το δεύτερο, θα ενταθούν οι φυγόκεντρες δυνάμεις που θα σπρώχνουν σε διάλυσή της, γεγονός που θα φέρει την Ευρώπη δεκαετίες πίσω και αρκετές από τις χώρες της σε μια πορεία συντηρητικοποίησης και αυταρχισμού, που το προοίμιό τους το βλέπουμε σήμερα στην Ουγγαρία.

Σχέδιο Μάρσαλ σε παγκόσμια κλίμακα

Η τελευταία πανδημία θα έχει ως συνέπεια καταστροφικά οικονομικά αποτελέσματα, σε παγκόσμιο επίπεδο. Η διαφορά, όμως, από έναν παγκόσμιο πόλεμο, πέραν από τους θανάτους που θα είχε αφήσει πίσω του, είναι ότι οι υποδομές, τα κτίρια, τα εργοστάσια, οι βιομηχανίες και γενικά οι παραγωγικές δυνάμεις παραμένουν άθικτες. Αυτό που θα χρειαστεί για να πάρει μπροστά, άμεσα, η οικονομία κάθε χώρας, κάθε ηπείρου και παγκόσμια, είναι ένα νέο σχέδιο Μάρσαλ, που αυτή τη φορά δεν θα πρέπει να αφορά κάποιες χώρες της δύσης αλλά ολόκληρο τον πλανήτη. Για να εφαρμοστεί, όμως, ένα τέτοιο σχέδιο, χρειάζεται συντονισμός και σχεδιασμός σε παγκόσμιο επίπεδο.

Ένας τέτοιος σχεδιασμός και συντονισμός, από ένα σώμα που θα αντιπροσωπεύει τα κράτη του πλανήτη, θα πρέπει να θέσει κάτω από τον έλεγχό του μερικές εκατοντάδες πολυεθνικές και μονοπώλια που, όπως υπολογίζεται, έχουν 60 περίπου τρισεκατομμύρια δολάρια που βρίσκονται αδρανή σε τράπεζες. Τότε θα μπορεί το σώμα αυτό να σχεδιάσει την ανάπτυξη στη βάση των αναγκών του πλανήτη, χωρίς τους ανταγωνισμούς και τα καταστροφικά τους αποτελέσματα.

Αποσύνθεση ή μια νέα ευκαιρία;

Μπορεί η σημερινή πανδημία του κορωνοϊού να γίνει η αφορμή για απελευθέρωση της ανθρωπότητας από τα δεσμά των πολυεθνικών και των αντιφάσεων του καπιταλιστικού συστήματος;  Ή μήπως αυτή θα φέρει πίσω την ανθρωπότητα στην περιχαράκωση του κάθε γεωπολιτικού μπλόκ (Αμερική, Κίνα, Ευρώπη κ.λ.π.) και του κάθε εθνικού κράτους, και στα στενά συμφέροντα της κάθε εθνικής αστικής τάξης, πισωγυρίζοντάς την δεκαετίες πίσω; Αυτό θα μας το δείξει η αμέσως επόμενη περίοδος. Είναι η περίοδος που οι εργαζόμενοι θα πρέπει να ορθώσουν το ανάστημά τους και οργανωμένοι σε ηπειρωτικό και σε παγκόσμιο επίπεδο θα πρέπει να δώσουν τη μάχη τους για το μέλλον ολόκληρης της ανθρωπότητας. Το «προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε» γίνεται σήμερα πιο αναγκαίο παρά ποτέ! Ίσως να το δούμε να μετατρέπεται την επόμενη περίοδο σε σημαία του πλανήτη.

Μάζος Φλουρέντζου

14  Απρίλη 2020