Λιβύη: Πριν και μετά τον Μουαμάρ αλ-Καντάφι

Telesur* - Μετάφραση Σοσιαλιστική Έκφραση

Εννέα χρόνια μετά τη στρατιωτική επέμβαση, της οποίας ηγήθηκε το ΝΑΤΟ για την ανατροπή του συνταγματάρχη Μουαμάρ αλ-Καντάφι, η Λιβύη παραμένει παγιδευμένη σε μια δίνη βίας όπου εμλέκονται ένοπλες ομάδες, σεκταριστικές και εθνοτικές ομάδες και εξωτερικές παρεμβάσεις που έχουν οδηγήσει τη χώρα στο απόλυτο χάος.

Στις 20 Οκτωβρίου 2011, εν μέσω διαδηλώσεων που υποστήριξαν οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μιας ένοπλης εξέγερσης που έριξε τη χώρα σε εμφύλιο πόλεμο, ο ηγέτης της Λιβύης συνελήφθη και δολοφονήθηκε άγρια από τους αντάρτες.

Όντας μια από τις πιο ευημερούσες χώρες στην αφρικανική ήπειρο, χάρη στα τεράστια πετρελαϊκά της οικόπεδα, μετά την πτώση του Καντάφι η χώρα της Βόρειας Αφρικής χωρίστηκε μεταξύ αντιπάλων κυβερνήσεων στα ανατολικά και δυτικά και μεταξύ πολλαπλών ένοπλων ομάδων που ανταγωνίζονται για μερίδια εξουσίας και  έλεγχο της χώρας και του πλούτου της.

Ο Καντάφι κυβέρνησε για 42 χρόνια, οδηγώντας τη Λιβύη σε μια σημαντική πρόοδο σε κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά θέματα που αναγνωρίστηκαν και θαυμάζονταν από πολλά αφρικανικά και αραβικά έθνη εκείνη την εποχή. Παρά την αμφιλεγόμενη διακυβέρνησή του, ο Καντάφι έφτασε να εκπροσωπεί μια σημαντική προσωπικότητα στους αντιιμπεριαλιστικούς αγώνες, κυρίως για τη στάση του ενάντια στις ΗΠΑ και τις πολιτικές της Ουάσιγκτον για τη Μέση Ανατολή.

Γι 'αυτό το λόγο, η ζωή και ο θάνατός του κατέστησαν κεντρικά γεγονότα στη Λιβύη και αποτελούν κλειδί για την κατανόηση της τρέχουσας κατάστασης.

Η Λιβύη πριν από τον Καντάφι

Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Λιβύη παραχωρήθηκε στη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Και οι δύο χώρες τη συνέδεσαν διοικητικά με τις αποικίες τους στην Αλγερία και την Τυνησία.

Ωστόσο, το Ηνωμένο Βασίλειο ευνόησε την ανάδυση μιας μοναρχίας ελεγχόμενης από τη Σαουδική Αραβία και υποστηριζόμενης από τον ΟΗΕ, τη δυναστεία Senussi, η οποία κυβέρνησε τη χώρα από την «ανεξαρτησία» της το 1951 κάτω από τη μοναρχία του βασιλιά Idris Ι, ο οποίος κράτησε τη Λιβύη σε πλήρη σκοταδισμό ενώ προωθούσε τα βρετανικά οικονομικά και στρατιωτικά συμφέροντα.

Όταν τα αποθέματα πετρελαίου ανακαλύφθηκαν το 1959, η εκμετάλλευση του πλούτου δεν μεταφράστηκε σε οφέλη για το λαό. Σύμφωνα με τον πολιτικό αναλυτή Thierry Meyssan, κατά τη διάρκεια της μοναρχίας το έθνος βυθίστηκε στην οπισθοδρόμηση στην εκπαίδευση, την υγεία, τη στέγαση και την κοινωνική ασφάλιση, μεταξύ άλλων.

Τα χαμηλά ποσοστά αλφαβητισμού ήταν συγκλονιστικά, σύμφωνα με τον Meyssan, καθώς μόνο 250.000 κάτοικοι  από τα τέσσαρα εκατομύρια πληθυσμό  μπορούσαν να διαβάζουν και να γράφουν.

Το 1969 η δυναστεία Senussi ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Μουαμάρ αλ-Καντάφι, ο οποίος διακήρυξε πραγματική ανεξαρτησία και απομάκρυνε τις κυριαρχούσες ξένες δυνάμεις από τη χώρα.

Μία από τις άμεσες πολιτικές του Καντάφι ήταν να μοιραστούν τα οφέλη και ο πλούτος σε όλους τους Λίβυους.

Η Λιβύη με τον Καντάφι

Από τότε που ο Καντάφι ανέλαβε την εξουσία, το πετρέλαιο υπήρξε ο κύριος πόρος στα χέρια του ηγέτη της πρόσφατα ανακηρυχθείσας Αραβικής Δημοκρατίας της Λιβύης. Ο θρίαμβος της επανάστασης του 1969 σηματοδότησε ένα παράδειγμα αλλαγής, με τη νέα κυβέρνηση να χρησιμοποιεί τα έσοδά της από το πετρέλαιο για να ενισχύσει μέτρα αναδιανομής πλούτου στον πληθυσμό και να δημοιυργεί ένα νέο μοντέλο οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης για τη χώρα.

Σύμφωνα με αναλυτές, μεταξύ των μέτρων "οικονομικής εθνικής κυριαρχίας" της πολιτικής του Καντάφι ήταν η εθνικοποίηση διαφόρων δυτικών πετρελαϊκών εταιρειών όπως η British Petroleum (BP), και η δημιουργία του Εθνικού Οργανισμού Πετρελαίου (NOC), χαρακτηριστικό της διαμόρφωσης ενός πιο σοσιαλιστικού μοντέλου.

Καθ 'όλη τη διάρκεια της θητείας του Καντάφι, δρομολογήθηκαν φιλόδοξα κοινωνικά προγράμματα στους τομείς της εκπαίδευσης, της υγείας, της στέγασης, των δημοσίων έργων και των επιδοτήσεων για ηλεκτρική ενέργεια και βασικά τρόφιμα. Αυτές οι πολιτικές οδήγησαν σε σημαντική βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των Λίβυων. Από το να είναι η Λιβύη το 1969 μία από τις φτωχότερες χώρες στην Αφρική, είχε καταστεί μέχρι το 2011 η ηγέτιδα της ηπείρου όσον αφορά τον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης.

Το 2010, το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών θεωρούσε τη Λιβύη ως υψηλά αναπτυγμένη χώρα στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Αυτό μεταφραζόταν σε ποσοστό αλφαβητισμού 88,4%, προσδόκιμο ζωής 74,5 ετών, ισότητα των φύλων, μεταξύ πολλών άλλων θετικών δεικτών.

Λιβύη: Πώς φτάσαμε εδώ;

Σε εθνικό επίπεδο, ο Καντάφι μπόρεσε να αντιμετωπίσει δύο κεντρικά διλήμματα χαρακτηριστικά της λιβυκής κοινωνίας: αφενός, τη δυσκολία άσκησης ελέγχου επί των φυλών και, αφετέρου, τον κατακερματισμό της κοινωνίας σε ποικίλες και μερικές φορές αντίθετες φυλετικές και περιφερειακές ομάδες.

Ο Καντάφι είχε τη ικανότητα να συγκρατεί αυτές τις ομάδες που μικρή μόνο σύνδεση είχαν μεταξύ τους. Εκτιμάται ότι υπάρχουν περίπου 140 φυλές στο έδαφος της Λιβύης, η καθεμιά με διαφορετικές παραδόσεις και προέλευση.

Σε διεθνές επίπεδο, κύρια βάση του Παν-Αραβισμού ήταν η αντιπαράθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες που ξεκίνησε λόγω της αντίστασης που άσκησε ο Καντάφι ενάντια στην επιρροή της χώρας αυτής, κατορθώνοντας να δημιουργήσει στενότερους δεσμούς με άλλες αραβικές χώρες για εφαρμογή κοινών πολιτικών απόρριψης των πολιτικών της Ουάσινγκτον στη Μέση Ανατολή και την Αφρική.

Ο ηγέτης της Λιβύης εργάστηκε για να ενισχύσει τους δεσμούς με γειτονικές χώρες όπως η Αίγυπτος, το Μαρόκο, η Συρία, η Τυνησία, το Τσαντ, μεταξύ άλλων, διατηρώντας ταυτόχρονα στενές σχέσεις με χώρες όπως η Γαλλία και η Ρωσία. Ο Καντάφι συνδέθηκε επίσης με χώρες της Λατινικής Αμερικής όπως η Βενεζουέλα και η Κούβα, γεγονός που τον οδήγησε να καλλιεργήσει ένα εκτεταμένο δίκτυο επαφών που δυσκόλευαν την επιρροή της Ευρώπης και των ΗΠΑ.

Μέχρι τη στιγμή της δολοφονίας του, η Λιβύη είχε το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ και το μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής στην ήπειρο. Λιγότεροι άνθρωποι ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας από ό,τι στις Κάτω Χώρες.

Η πτώση του Καντάφι

Οι διαμαρτυρίες πολιτών που ξεκίνησαν στην Τυνησία το Δεκέμβριο του 2010 (Αραβική Άνοιξη) έφθασαν ένα μήνα αργότερα στη γειτονική Λιβύη, αν και με διαφορετικό τρόπο, καθώς οι μαζικές και λαϊκές διαδηλώσεις που χαρακτήριζαν την Τυνησία και την Αίγυπτο δεν αντιγράφηκαν. Αντίθετα, στη Βεγγάζη, όπου επικεντρώθηκε το κίνημα κατά του Καντάφι, υπερίσχυσαν ισλαμιστικές ομάδες.

Ορισμένοι πολιτικοί αναλυτές συμφωνούν ότι στη Λιβύη δεν υπήρξε ποτέ μαζικό κίνημα σε εθνική κλίμακα όπως στις άλλες χώρες, ούτε υπήρξε λαϊκή υποστήριξη για την ανατροπή της κυβέρνησης του Καντάφι.

Ωστόσο, οι εξεγέρσεις στη Βεγγάζη ήταν αρκετές για να παρέμβει το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και το ΝΑΤΟ στη βάση της Ευθύνης για Προστασία (ψήφισμα 1973) και ξεκίνησε μια εκστρατεία βομβαρδισμού μεταξύ Μαρτίου και Οκτωβρίου 2011, η οποία είχε αποφασιστική επίδραση στη δολοφονία του Καντάφι.

Σύμφωνα με τον Meyssan, η παρέμβαση του ΝΑΤΟ στις εσωτερικές υποθέσεις της Λιβύης και η ανατροπή του Καντάφι δεν ήταν το αποτέλεσμα μιας σύγκρουσης μεταξύ των Λίβυων αλλά μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής περιφερειακής αποσταθεροποίησης για ολόκληρη τη Μέση Ανατολή.

Εννέα χρόνια μετά το θάνατό του, οι κάτοικοι της χαοτικά καταστραμένης πρωτεύουσας της χώρας έχουν φτάσει να αισθάνονται έντονα την απουσία του μακρόχρονου ηγέτη καθώς οι απογοητεύσεις της καθημερινής ζωής συσσωρεύονται.

"Μισώ να το πω, αλλά η ζωή μας ήταν καλύτερη κάτω από το προηγούμενο καθεστώς", δήλωσε στο AFP το 2015 ο Φαϊζά αλ Νάας, ένας 42χρονος φαρμακοποιός, αναφερόμενος στη διακυβέρνηση του Καντάφι. Αυτό είναι ένα συναίσθημα που συμμερίζονται πολλοί Λίβυοι, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που σε κάποιο βαθμό αντιτίθεντο σε αυτόν.

Η μετατροπή της κάτω από τον Καντάφι οικονομικά και κοινωνικά σταθερής Λιβύης σε μια κατακερματισμένη χώρα, χωρίς κυβέρνηση, που καταστράφηκε από επιθέσεις, βομβαρδισμούς και συνεχείς συγκρούσεις είναι το αποτέλεσμα της εισβολής του ΝΑΤΟ το 2011.

Telesur

15 Ιανουαρίου 2020

* https://www.telesurenglish.net/analysis/Libya-Before-and-After-Muammar-Gaddafi-20200115-0011.html