Με την ευκαιρία της επετείου της Ρωσικής Επανάστασης

Η 3^η Κομμουνιστική Διεθνής*

του Σωτήρη Βλάχου

Με την ευκαιρία ακόμα μιας επετείου της Ρωσικής Επανάστασης, παρουσιάζω μια αναγκαστικά εξαιρετικά συντομευμένη παρουσίαση του 3ου τόμου της θηριώδους δουλειάς του συντρόφου Τάκη Μαστρογιαννόπουλου που αφορά την ιστορία των Εργατικών Διεθνών. Αυτός ο τόμος με τίτλο «Η 3η Κομμουνιστική Διεθνής» αναδεικνύει τις δυνατότητες αλλά και όλα τα ζητήματα τα οποία θα έχει να αντιμετωπίσει το σύγχρονο κίνημα στις απειλητικές εποχές που ζούμε.

Στα εκατό και κάτι χρόνια μετά τη Ρωσική Επανάσταση έχουν παραποιηθεί ή συνειδητά διαγραφή από τη συλλογική μνήμη και την ιστορία πάρα πολλά τα οποία το βιβλίο, «Η 3η Κομμουνιστική Διεθνής» φέρνει στην επιφάνεια. Σε αντίθεση με αυτό που γενικά καλλιεργείται για χρόνια πολλά, ότι η Επανάσταση του 1917 ήταν ένα Ρωσικό γεγονός, μια Ρωσική ιδιομορφία, η επανάσταση ήταν ευρωπαϊκό γεγονός.  Με τη δημιουργία μαζικών κουμμουνιστικών κομμάτων, με τη δημιουργία Σοβιέτ, συμβουλίων εκλεγμένων εργατών, αγροτών και στρατιωτών αντιπροσώπων.

Ο «ρωσικός» δρόμος δεν ήταν καθόλου αποκλειστικά ρωσικός. Στη Γερμανία είχαμε τη δημιουργία εργατικών και στρατιωτικών συμβουλίων. Στο Βερολίνο είχαμε στήσιμο Σοβιέτ, όπως και στη Ρωσία.  Στη Βαυαρία τα πράγματα προχώρησαν ακόμα περισσότερο. Το 1919 είχαμε το στήσιμο της Σοβιετικής Δημοκρατίας της Βαυαρίας. Έτσι ονομάστηκε από τους Γερμανούς, όχι κάποιο Ρώσσο μπολσεβίκο.

Η εξουσία είχε περάσει στο Επαναστατικό Κεντρικό Συμβούλιο, στο οποίο εκλέχθηκαν αντιπρόσωποι σοσιαλιστικών παρατάξεων, των συνδικάτων, της αγροτικής ένωσης.  Στην πρώτη τους διακήρυξη ανάφεραν: «Η Βαυαρία είναι μια δημοκρατία των Συμβουλίων. Οι εργαζόμενοι είναι κύριοι της μοίρας τους…». Η σοβιετική δημοκρατία της Βαυαρίας διέλυσε τα ένοπλα σώματα του κράτους και εξόπλισε την εργατική τάξη, εθνικοποίησε τις τράπεζες, εφάρμοσε εργατικό έλεγχο στη βιομηχανία.

Ανάλογες εξελίξεις είχαμε και στην Ιταλία. Στην πρώτη διακήρυξη Αρχών των εργοστασιακών επιτροπών του Τορίνο, τον Οκτώβρη του 1919, αναφέρονταν μεταξύ άλλων τα εξής:

«Οι επίτροποι των εργοστασίων είναι οι μόνοι και αληθινοί κοινωνικοί, οικονομικοί και πολιτικοί εκπρόσωποι της προλεταριακής τάξης επειδή έχουν εκλεγεί με γενική ψηφοφορία  από όλους τους εργαζόμενους στους χώρους δουλειάς τους…»

«Βεβαιώνουμε με περηφάνεια και σιγουριά ότι η εκλογή τους και η συγκρότηση του συστήματος των Συμβουλίων, αντιπροσωπεύει την πρώτη συγκεκριμένη επιβεβαίωση της Κομμουνιστικής Επανάστασης στην Ιταλία…»

Στη Γαλλία με την άνοιξη του 1917, η ανταρσία ήταν το κύριο στοιχείο που χαρακτήριζε τον γαλλικό στρατό. Οι στρατιώτες τραγουδούσαν τη Διεθνή -τον ύμνο που τραγούδησαν και οι Ρώσοι στο 2ο Συνέδριο των σοβιέτ μόλις κατέλαβαν την εξουσία τον Οκτώβρη του 1917- και απαιτούν το τέλος του πολέμου.

«Ο στρατός είχε μολυνθεί από προκηρύξεις, μια πραγματική επιδημία» θα αναφέρει ο στρατηγός Νιβέλ στον πρωθυπουργό της χώρας τον Σεπτέμβρη του 1917.

Το 1918 καταρρέει στην Αυστρία η αυτοκρατορία των Αψβούργων. Μέσα σε τέσσερεις μέρες, από τις 28 μέχρι τις 31 του Οκτώβρη ολοκληρώθηκε η διάλυση μιας μοναρχίας κοντά μισής χιλιετίας ζωής. Αναφορά της εποχής μιλά για «τους γιγάντιους αριθμούς των απεργών, το άγριο επαναστατικό πάθος των μαζικών συγκεντρώσεων, την εκλογή των πρώτων εργατικών συμβουλίων»- των αυστριακών δηλαδή Σοβιέτ.

Στην Ουγγαρία στις 29 Οκτώβρη η Βουδαπέστη παρέλυε για ακόμα μια φορά από γενική απεργία. Στις 30 του Οκτώβρη το βράδυ οι στρατιώτες κατέλαβαν τα δημόσια κτίρια.  Στην Ουγγαρία, σε ολόκληρη τη χώρα, όχι σε μια μόνο πόλη, είχαμε  133 μέρες επαναστατικής κομμούνας, σοβιετικής εξουσίας, ένα συγκλονιστικό γεγονός που είναι εντελώς εκτός της δημόσιας γνώσης. Η διακήρυξη που υιοθέτησε το Επαναστατικό Κυβερνητικό Συμβούλιο, η νέα επαναστατική κυβέρνηση δηλαδή, στις 22 Μαρτίου του 1919, ανάφερε:

«Σήμερα το προλεταριάτο της Ουγγαρίας παίρνει όλη την εξουσία στα χέρια του. Θα δημιουργηθούν τα συμβούλια εργατών, αγροτών και στρατιωτών σε όλη τη χώρα που θα ασκούν νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική εξουσία».

Εκείνα τα χρόνια η επανάσταση ήταν παντού. Και όμως απέτυχε τελικά να επικρατήσει, καταδικάζοντας τους λαούς και την ίδια τη Σοβιετική Ένωση. Το βιβλίο σαφώς αναδεικνύει ότι ένας καθοριστικός παράγοντας για την αποτυχία, ήταν η έλλειψη στην Ευρώπη ενός μπολσεβίκου κόμματος και ενός Λένιν, κάτι που οδήγησε σε μοιραία λάθη. Αλλά αναδεικνύει και έναν άλλο τεράστιας σημασίας  παράγοντα που οδήγησε στην ήττα. Την ανοικτή προδοσία των ηγετών των σοσιαλιστικών κομμάτων που τάχθηκαν ανοικτά και ενεργά με την πλευρά του κεφαλαίου και των πολιτικών του εκπροσώπων στη συντριβή των κινημάτων.

Ο Καρλ Λίμπνεκτ, ηγετική μορφή του κινήματος στη Γερμανία, σύντροφος της Ρόζας Λούξεμπουργκ, που την ίδια μέρα, στις 15 Ιανουαρίου του 1919 δολοφόνησαν μαζί με τη Ρόζα οι σοσιαλδημοκράτες ηγέτες, ανάφερε, παρά τον ενθουσιασμό που επικρατούσε εκείνες τις μέρες στη Γερμανία, ότι «οι δεξιοί σοσιαλδημοκράτες ηγέτες πηγαίνουν σήμερα με τα νερά της επανάστασης (που ανάτρεψε το μοναρχικό καθεστώς) αλλά χτες και προχτές ήταν εχθροί της. Η αντεπανάσταση έχει ήδη οργανωθεί, έχει ήδη ξεκινήσει τη δράση της».

Η Ρόζα Λούξεμπουρκ θα αναφέρει: «Δύο ώρες μετά την επανάσταση μπήκαν επικεφαλής του κινήματος εκείνοι ακριβώς που αγωνίζονταν εναντίων της δύο ώρες πριν και ήθελαν να την εμποδίσουν με κάθε μέσο…»

Συνεχίζει η Ρόζα, «Σε όλες τις επαναστάσεις, οι μαχητές αντιμετωπίζονταν με ακάλυπτο πρόσωπο, τάξη ενάντια σε τάξη, πρόγραμμα ενάντια σε πρόγραμμα. Στην τωρινή επανάσταση τα στρατεύματα που προστατεύουν το παλιό καθεστώς δεν επεμβαίνουν κάτω από τη σημαία της Άρχουσας τάξης αλλά κάτω από τη σημαία ενός σοσιαλοδημοκρατικού κόμματος».

Ο Καρλ Λίμπνεκτ και πάλι, στις 14 Ιανουαρίου του 1919, μια μέρα πριν τον δολοφονήσουν, έγραφε: «Η γαλλική αστική τάξη για να βρει τους δήμιους του Ιούνη του 1848 και του Μάη του 1871 (Παρισινή Κομμούνα) αναγκάστηκε να ψάξει στη δική της παράταξη. Η γερμανική αστική τάξη δεν χρειάστηκε να μπει σε αυτό τον κόπο -σοσιαλδημοκράτες προσφέρθηκαν για αυτό τον βρώμικο, κατάπτυστο, δειλό και αιματηρό ρόλο. Ολόκληρη η Γερμανία βυθίστηκε στη ντροπή εξαιτίας τους. Προδότες των αδελφών τους κυβερνούν τα γερμανικό λαό. Αδελφοκτόνοι»

Που οδηγούνταν όμως τα πράγματα, ποιες ήταν οι διαθέσεις αυτών των ηγετών είχε φανεί λίγα χρόνια πριν, με το ξέσπασμα του 1^ΟΥ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι παραδοσιακές αρχές, οι σαφείς αντιπολεμικές αρχές των συνέδριων της 2ης Διεθνούς από την ίδρυση της το 1889, ότι ο εχθρός μας δεν είναι οι εργαζόμενοι των άλλων χωρών αλλά ο εχθρός βρίσκεται μέσα στο δικό μας έθνος, εγκαταλείφθηκαν μέσα σε μια νύκτα. 

Λίγες μέρες μόνο πριν το ξέσπασμα του ΠΠ, 28 και 29 του Ιούλη του 1914, διατράνωναν ακόμα την αντίθεση τους στον πόλεμο, για να έλθουν λίγες μέρες μετά, με το ξέσπασμα του ΠΠ στις 4 Αυγούστου του 1914, να συναχθούν με τις δικές τους αστικές τάξεις ενάντια στους λαούς των άλλων εθνών, σε μια απίστευτη αντιστροφή των όσων διακήρυσσαν  μέχρι τότε.

Χαρακτηριστική της επαίσχυντης στροφής ήταν δήλωση, τον Αύγουστο του 1914 της Γαλλικής σοσιαλδημοκρατίας.

«Ύστερα από ώριμη σκέψη, το Σοσιαλιστικό κόμμα αποφάσισε να εξουσιοδοτήσει δύο μέλη του… να συμμετέχουν στην κυβέρνηση και τους ορίζει εκπροσώπους στην Εθνική Άμυνα. Σήμερα το ζήτημα είναι το μέλλον του έθνους, η ζωή της Γαλλίας. Το κόμμα δεν δίστασε».

Λίγες μέρες αργότερα, το μανιφέστο της γαλλικής και βέλγικης αντιπροσωπείας ανάφερε: «Έχουμε όλη τη βεβαιότητα ότι υπερασπιζόμαστε την ανεξαρτησία και την αυτονομία του έθνους μας ενάντια στον Γερμανικό Ιμπεριαλισμό». Αποφάσιζαν τώρα ότι μόνο το γερμανικό κράτος ήταν ιμπεριαλιστικό.

Ανάλογη στάση κράτησε και η γερμανική σοσιαλδημοκρατία.

Αν αυτοί όμως, οι ηγέτες της 2ης Διεθνούς, που σε όλα τα χρόνια της ύπαρξης της διαβεβαίωναν  ότι δεν θα στραφούν ποτέ ενάντια στους άλλους λαούς, πρόδωσαν τους λαούς και τις διακηρύξεις τους, αποτέλεσμα της προνομιακής ζωής που είχαν εξασφαλίσει ως ηγέτες των εργαζομένων και κάτω από το βάρος μιας υστερικής και ματοβαμμένης  καμπάνιας των αστών για προδότες του έθνους, πόσο αισιόδοξοι μπορούμε να είμαστε σήμερα ότι οι ηγέτες της τάξης παγκόσμια, θα εναντιωθούν στις εθνικές συγκρούσεις και την προοπτική Παγκόσμιας σύρραξης;  Ηγέτες που δεν εξέφρασαν ποτέ την ρητή θέση ότι ο εχθρός μας δεν είναι οι λαοί των άλλων εθνών, που συμμετείχαν σε εθνικά συμβούλια.

Το παγκόσμιο σύστημα που η Τρίτη Διεθνής έβαλε στόχο να ανατρέψει, οδήγησε στον 2^ο ακόμα πιο αιματηρό και καταστροφικό ΠΠ.

Σήμερα η παγκόσμια κρίση, ο πόλεμος στην Ουκρανία, αυτό που εξελίσσεται με φοβερή βαρβαρότητά στη Μέση Ανατολή, όπως και άλλες πρόσφατες αλλά και επικείμενες πολεμικές αναμετρήσεις, αναδεικνύουν την ανικανότητα του Παγκόσμιου συστήματος να εξασφαλίσει μια υποφερτή έστω ζωή για τους ανθρώπους, να εξασφαλίζει την ίδια την ειρήνη.

Όλα αυτά φέρνουν στην επιφάνεια για συζήτηση και για αναζήτηση διεξόδων και λύσεων, με ένα πολύ επιτακτικό τρόπο, όλα τα ζητήματα με τα οποία το βιβλίο «Η 3η Κουμμουνιστική Διεθνής» καταπιάνεται. Και ακριβώς εδώ εντοπίζεται το πιο δυνατό στοιχείο του Βιβλίου. Μέσα από αμέτρητες πηγές παρουσιάζει άρθρα της εποχής, αλληλογραφία, θέσεις και αντιπαραθέσεις σε συνεδριάσεις και συνέδρια πάνω σε όλα τα φλέγοντα θέματα που το επαναστατικό κίνημα της εποχής είχε να αντιμετωπίσει ως κατεπείγοντα.  Όλες τις αποχρώσεις αντιλήψεων  που είχε να αντιμετωπίσει η πρώτη έφοδος στον ουρανό. Με τον συγγραφέα κατά κανόνα, τολμηρά να παίρνει θέση υπερ. ή εναντίων αυτών που παρουσιάζει ως διαφωνίες.

Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια ανεκτίμητης αξίας  προσφορά σε όσους φιλοδοξούν να αποτελέσουν κομμάτι της προσπάθειας για διεξόδους στα σημερινά τραγικά αδιέξοδα.

Σωτήρης Βλάχος

7 Νοεμβρίου 2023

* Εισαγωγική ομιλία στη παρουσίαση του βιβλίου στο Καφενείο τις Πέμπτης στις 19 Οκτωβρίου 2023