Από τις Άγνωστες Πτυχές της Ρωσικής Επανάστασης

Θάνατος οικονομική καταστροφή και απέραντη ανθρώπινη δυστυχία

Με το τέλος του 1ου Μεγάλου Πολέμου η Ρωσία είχε 7,000,000 μέχρι 12,000,000 νεκρούς, κυρίως πολίτες. Μέχρι το 1921, η Πετρούπολη είχε χάσει το 57% του πληθυσμού της, στοιχεία ασύλληπτα που θα ξεπεράσει μόνο η βαρβαρότητα του 2ου Μεγάλου Πολέμου. Το 1922 υπήρχαν 7,000,000 παιδιά του δρόμου, αποτέλεσμα 7 περίπου χρόνων Παγκόσμιου και εμφυλίου πολέμου.

Η Ρωσική οικονομία ήταν σε απόλυτο ξεχαρβάλωμα με κάθε έννοια της λέξης. Ένας τεράστιος αριθμός εργοστασίων είχε καταστραφεί, ζωντανά και πρώτες ύλες είχαν λεηλατηθεί. Η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε στο ένα έβδομο της αξίας του 1913 –πριν τον μεγάλο πόλεμο. Μειώθηκε δηλαδή κατά περισσότερο από 85%. Από 100 τώρα παράγει 15 περίπου. Η αγροτική παραγωγή μειώθηκε στο ένα τρίτο – κατά 66%.

Σαν μέτρο σύγκρισης είναι καλά να χρησιμοποιήσουμε το μεγάλο κραχ του 1929 - 1932, το μεγαλύτερο στην καπιταλιστική ιστορία, όπου η βιομηχανική παραγωγή στις ΗΠΑ μειώθηκε κατά 54%.

Εξίσου σημαντικό είναι να τονισθεί ότι η κατάρρευση στη Ρωσία συντελέστηκε σε μια οικονομία με πολύ χαμηλότερα επίπεδα παραγωγής και σε ένα πληθυσμό που από πάντα ζούσε σε συνθήκες στέρησης και εξαθλίωσης. Οι συνθήκες διαβίωσης αυτού του λαού στα πρόθυρα της Επανάστασης θα ήταν δύσκολο να γίνουν αντιληπτές από τον αναγνώστη του σημερινού αναπτυγμένου τουλάχιστον κόσμου. 

Η παραγωγή βαμβακιού έπεσε στο 5%. Του σιδήρου στο 2% του προπολεμικού επιπέδου. Η ισοτιμία του Ρουβλιού με το Αμερικάνικο δολάριο κατρακύλησε από δύο ρούβλια για ένα δολάριο το 1914, σε 1,200 ρούβλια για ένα δολάριο το 1920. Ότι αμερικάνικο δηλαδή αγόραζες το 1914 με δυο ρούβλια, ήθελες τώρα 1200. Και εδώ είναι δύσκολο να συλληφθεί το μέγεθος του οικονομικού ξεχαρβαλώματος και της δυστυχίας που επήλθε. Σύμφωνα με την Πράβδα της εποχής «Οι εργάτες των πόλεων και αρκετά από τα χωριά πνίγονταν στην δίνη της πείνας». Οι πόλεις είναι γεμάτες από απορρίμματα, οι επιδημίες και ο θάνατος θερίζουν.

Η αντίδραση αυτών που έχασαν τα προνομία τους

Η βίαιη αντίδραση όσων έχασαν τα προνόμια τους σε μια χώρα που προσπαθούσε να βρει τα ελάχιστα για να κρατήσει στη ζωή τους ανθρώπους της, ήταν η πηγή του εμφυλίου πολέμου.

Η επίσημη ιστοριογραφία μπορεί να φανεί αρκετά «επιεικής» ώστε να μοιράσει ευθύνες σε όλες της πλευρές – και όχι όλες στους μπολσεβίκους. Έτσι ακόμα και σε αυτή την καλύτερη δυνατή για τους λαούς εκδοχή της, το συμπέρασμά της είναι ότι οι μάζες δεν πρέπει να αντιδρούν όσο και να υποφέρουν διότι οι επαναστάσεις γενικά φέρνουν κακά πράγματα.

Στην περίπτωση της Ρωσίας η επίσημη ιστοριογραφία λίγο μιλά για τη βαρβαρότητα των ξένων στρατών που εισέβαλαν στη χώρα για να συντρίψουν την Επανάσταση (μέχρι και σε εικοσιένα ξένους στρατούς αναφέρονται κάποιες πηγές, μέχρι και η Ελλάδα έστειλε στρατεύματα). Την ίδια στιγμή που η επανάσταση φαινόταν πολύ μεγαλόψυχη αρχικά – αφελής αποδείχτηκε εκ των υστέρων - και άφηνε ελεύθερους αξιωματικούς του Τσάρου, στον λόγο τους ότι δεν θα ξαναστραφούν εναντίον της, την ίδια εκείνη στιγμή γίνονταν, στην περιφέρεια ειδικά, μαζικές σφαγές και οι πιο άγριες δολοφονίες κομμουνιστών. Υπάρχουν αναφορές μέχρι και για κάψιμο ζωντανών ανθρώπων από λευκοφρουρούς αξιωματικούς.

Τόσο άγρια και ανελέητη ήταν η αντίσταση αυτών από τους οποίους η κίνηση των μαζών αφαίρεσε τα προνόμια. Τόσο άγρια και ανελέητη που με το τέλος του εμφυλίου, που είχε ακολουθήσει τον Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ρωσία αιμορραγούσε με κάθε έννοια.

Δημοκρατία και συγκεντρωτισμός του Λένιν

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, της αθλιότητας των ανατραπέντων τάξεων, οι Μπολσεβίκοι επιβάλλουν δρακόντεια μέτρα. Και είναι μέσα σε αυτές τις συνθήκες που θα μετρήσουμε  τη δημοκρατία αλλά και τον συγκεντρωτισμό της δικτατορίας του προλεταριάτου του Λένιν και των Μπολσεβίκων.

«Η δικτατορία του προλεταριάτου είναι ο πιο ηρωικός και  ο πιο αμείλικτος πόλεμος της νέας τάξης ενάντια σ' έναν πιο ισχυρό εχθρό, ενάντια στην αστική τάξη…»

 «που η αντίσταση της δεκαπλασιάζεται με την ανατροπή της (έστω και  σε μια  χώρα) και που η ισχύς της δε βρίσκεται μόνο στη δύναμη του διεθνούς κεφαλαίου, στη δύναμη και  στη στερεότητα των διεθνών δεσμών της αστικής τάξης, αλλά και  στη δύναμη της συνήθειας, στη δύναμη της μικρής παραγωγής…»

Τέλος τονίζει ότι, «Για όλες αυτές τις αιτίες η δικτατορία του προλεταριάτου είναι απαραίτητη και  η νίκη ενάντια στην αστική τάξη είναι αδύνατη χωρίς μακρόχρονο, επίμονο, απεγνωσμένο πόλεμο, πόλεμο ζωής ή θανάτου, πόλεμο που απαιτεί αυτοκυριαρχία, πειθαρχία, σταθερότητα, αδιαλλαξία και  ενότητα θέλησης… (Λένιν, Αριστερισμός, παιδική αρρώστια του κουμμουνισμού)

Στις συνθήκες που περιγράψαμε πιο πάνω, δύσκολα θα μπορούσε κάποιος να αμφισβητήσει την ανάγκη της πειθαρχίας και του συγκεντρωτισμού που επικαλείται ο Λένιν, ειδικά από μια τάξη που δεν είχε καμιά πρόσβαση στους μοχλούς εξουσίας του παλιού καθεστώτος και που η μόνη πηγή δύναμης της ήταν η ενότητα και η πειθαρχία της. 

Εκείνο όμως που είναι συγκλονιστικό και εντελώς άγνωστο, ακόμα και στα μέλη των κουμμουνιστικών κομμάτων, ίσως ειδικά σε αυτά, είναι οι όροι που βάζει ο Λένιν για επίτευξη του συγκεντρωτισμού.

Λενινιστικοί όροι για επίτευξη πειθαρχίας

Τίποτε δεν έχει μεταφερθεί σωστά στις γενιές μας σχετικά με τις αντιλήψεις των μπολσεβίκων πάνω στα ζητήματα της δημοκρατίας, της πειθαρχίας και του συγκεντρωτισμού.

«Πως κρατιέται η πειθαρχία του επαναστατικού κόμματος του προλεταριάτου; πως ελέγχεται; πως δυναμώνει;…» ρωτά ο ίδιος ο Λένιν.

«Πρώτα, με τη συνειδητότητα της προλεταριακής πρωτοπορίας και  την αφοσίωση της στην επανάσταση, την αυτοκυριαρχία της, την αυτοθυσία της, τον ηρωισμό της».

«Δεύτερο, με την ικανότητα της να συνδέεται, να πλησιάζει, κι ως ένα ορισμένο βαθμό, αν θέλετε, να συγχωνεύεται με την πιο πλατιά μάζα των εργαζομένων, πρώτα - πρώτα με την προλεταριακή, μα ακόμα και με τη μη προλεταριακή εργαζόμενη μάζα».

«Με την ορθότητα της πολιτικής καθοδήγησης, που πραγματοποιεί αυτή η πρωτοπορία, με την ορθότητα της πολιτικής στρατηγικής και  τακτικής της, υπό τον όρο ότι οι πιο πλατιές μάζες θα πείθονται από την ίδια τους την  πείρα γι' αυτή την ορθότητα…» (Λένιν, Αριστερισμός παιδική αρρώστια του Κομμουνισμού)

Αυτοί είναι η όροι που ο μεγάλος επαναστάτης θέτει για να μπορεί να υπάρξει πειθαρχία. Για να καταλήξει ότι:

«Χωρίς αυτούς τους όρους είναι απραγματοποίητη η πειθαρχία μέσα σ' ένα επαναστατικό κόμμα, πραγματικά ικανό να είναι το κόμμα της πρωτοπόρος τάξης, που έχει καθήκον ν' ανατρέψει την αστική τάξη και να μετασχηματίσει όλη την κοινωνία….»

«Χωρίς αυτούς τους όρους κάθε απόπειρα να δημιουργηθεί πειθαρχία μετατρέπεται αναπόφευκτα σε σαπουνόφουσκα, σε λογοκοπία, σε πιθηκισμούς…»

Πουθενά δεν αναφέρει τις διώξεις και τις αποβολές ως μέθοδο επιβολής πειθαρχίας. Με τον τελευταίο του όρο μάλιστα βάζει ξεκάθαρα την ευθύνη στην ηγεσία του κόμματος που μέσα από μια μακρόχρονη πάλη ενάντια στις κατέχουσες τάξεις θα πρέπει να έχει πείσει για την ικανότητα της να αντιμετωπίζει τις πιο δύσκολες καταστάσεις και να δίνει διεξόδους στο κίνημα.

Μέσα στις σκληρές συνθήκες του εμφυλίου, που στη Ρωσία πήραν ανήκουστα μεγέθη, στο κόμμα θα αποφασίζει πολλές φορές μόνο η ηγεσία και η τάξη θα ακολουθεί. Στις συνθήκες εμφυλίου, και ειδικά του Ρωσικού, που κάθε ώρα και στιγμή η αντιμετώπιση της πιο βίαιης  καταστολής από μέρους των τάξεων που έχασαν τα προνόμια τους και που το ίδιο το μέλλον της επανάστασης ήταν στα χαρτιά, εξαρτιόταν από τις πιο γρήγορες και άμεσες αποφάσεις και δεν υπήρχαν χρονικά περιθώρια για δημοκρατικές διαδικασίες, λαϊκές συνελεύσεις και δημοψηφίσματα. Χρειαζόταν ατσάλινη πειθαρχία που μπορούσε μόνο να κερδηθεί, όχι να επιβληθεί, από μια ηγεσία που είχε πείσει ότι μπορούσε να σταθεί στο ύψος των καιρών. Καμία δίωξη, καμιά αποβολή δεν μπορούσαν να την κερδίσουν. Ο μεγάλος επαναστάτης δεν κάνει καν το κόπο να ασχοληθεί με αυτά. 

Διαπιστώνει ότι χωρίς μια ηγεσία που να έχει πείσει, να έχει κερδίσει τις πλατιές μάζες, «…κάθε απόπειρα να δημιουργηθεί πειθαρχία μετατρέπεται αναπόφευκτα σε σαπουνόφουσκα, σε λογοκοπία, σε πιθηκισμούς…»

Υπάρχει κάτι άλλο που χρειάζεται να προσθέσουμε, για να δείξουμε την ηθική του ανθρώπου, του ηγέτη των μπολσεβίκων, την ηθική της ίδιας της σοσιαλιστικής επανάστασης; Υπάρχει κάτι άλλο που χρειάζεται να προσθέσουμε για να μπορεί να εκτιμηθεί το μέγεθος της παραχάραξης της κληρονομιάς των μπολσεβίκων και της Ρωσικής Επανάστασης;

Και όμως υπάρχει.

Το δικαίωμα στη φράξια, την οργανωμένη δηλαδή εσωτερική αντιπολίτευση

Στις συνθήκες του Ρωσικού εμφυλίου, αυτές τις ανελέητες συνθήκες ζωής και θανάτου, που δραματικοί περιορισμοί στις δημοκρατικές λειτουργίες θα ακούγονταν λογικοί, ο Λένιν επέτρεψε κάτι που δεν έχει επιτραπεί σε κανένα μαζικό κόμμα της εργατικής τάξης, ακόμα και στις πιο κανονικές, στις πιο ομαλές περιόδους, που καμιά σχέση δεν είχαν με τις συνθήκες του Ρωσικού εμφυλίου.

Επέτρεψε αυτό που έχει επικρατήσει να θεωρείται ως μια από τις χειρότερες βρισιές. Επέτρεψε την «φράξια», την οργανωμένη δηλαδή αντιπολίτευση. Επέτρεψε σε «φραξιονιστές» να λειτουργήσουν μέσα στο κόμμα. Επέτρεψε την λειτουργία της φράξιας του «Πολεμικού Κομμουνισμού», της οποίας ηγήθηκαν οι Νικολάι Μπουχάριν και Καρλ Ράτεκ, από τα πιο γνωστά ονόματα των μπολσεβίκων, οι οποίοι διαφώνησαν με τη συμφωνία ειρήνης που υπογράφηκε στο Μπρεστ Λιτοφσκ με τη Γερμανία.

Μια Γερμανία που βρισκόταν λίγα δρέστια (φράση του Λένιν που σήμαινε μικρή μόνο απόσταση) έξω από την Πετρούπολη, που ήταν τότε η Πρωτεύουσα της Ρωσίας.       

Τόσο ρευστά ήταν τα πράγματα, τόσο έκρυθμη η κατάσταση, που ακόμα και μετά που οι Γερμανοί υπόγραψαν, ο Λένιν θεώρησε σωστό να μεταφέρει την πρωτεύουσα από την Πετρούπολη στην Μόσχα, ώστε να μην καταλυθεί το κράτος σε περίπτωση που η Πετρούπολη χανόταν.

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες ζωής και θανάτου, επέτρεψε την οργανωμένη αντιπολίτευση, την φράξια ενάντια στη συμφωνία ειρήνης. Δεν έχει καταγραφεί ακόμα πουθενά τέτοιο επίπεδο δημοκρατίας. Αυτή ήταν η χωρίς προηγούμενο δημοκρατία  που υπήρχε μέσα στα πλαίσια του κόμματος που κατέλαβε την εξουσία, των Σοβιέτ των εργατών, στρατιωτών και αγροτών αντιπροσώπων.

Έξω στην κοινωνία όμως, από κάποιο σημείο και μετά, είχαν παρθεί δρακόντεια μέτρα για αντιμετώπιση της βίας της αντεπανάστασης που μέσα σε μια χώρα με χιλιόχρονες παραδώσεις απόλυτης βίας και με την βοήθεια όσων καπιταλιστικών στρατών μπόρεσαν να έχουν παρουσία, δεν δίσταζε μπροστά σε καμιά βαρβαρότητα.

Δρακόντεια μέτρα

Στο αποκορύφωμα της αντίδρασης, του εσωτερικού σαμποταρίσματος της οικονομίας και των σφαγών από τους λευκοφρουρούς και τους ξένους στρατούς που ρήμαζαν την χώρα, η επαναστατική κυβέρνηση της Ρωσίας προχώρησε στην εφαρμογή δρακόντειων μέτρων.

Η απαγόρευση των απεργιών ήταν ένα από αυτά. Ακούγεται οξύμωρο να απαγορευτούν οι απεργίες των εργατών στο εργατικό κράτος. Άλλο τόσο οξύμωρο φυσικά είναι ότι αυτές οι κατηγορίες προέρχονται από κάποιους που στέκονται ενάντια στη Ρωσική επανάσταση, όταν τέτοια μέτρα είναι ο κανόνας σε περίπτωση πολέμων μεταξύ καπιταλιστικών κρατών.

Κατηγορούν τους Λένιν και Τρότσκι (που ήταν ο ηγέτης του Κόκκινου Στρατού) για την καταστολή της εξέγερσης των ναυτών της Κρονστάνδης, η οποία έγινε σε συνθήκες  πολιορκίας του εργατικού κράτους  από όλες τις πλευρές, οδηγώντας το στα όρια της κατάρρευσης κάθε στιγμή.

Όλα τα μέτρα είχαν στόχο να δώσουν παράταση ζωής στο εργατικό κράτος, αναμένοντας τη βοήθεια της Διεθνούς επανάστασης. Τα μέτρα επιβάλλονταν από τις ανεπανάληπτα σκληρές συνθήκες που αντιμετώπιζε η Ρωσία της επανάστασης. Τέτοια μέτρα θα ήταν αχρείαστα σε μια Βρετανία ή Γερμανία της σημερινής εποχής, όπου η υπεροχή της εργατικής τάξης αλλά και του σύγχρονου τεχνολογικού εξοπλισμού είναι συντριπτική και όπου η κινητοποίηση ξένων στρατών για καταστολή του κινήματος θα ήταν περίπου αδύνατη. 

Η Διεθνής επανάσταση θα ήταν η  άμυνα της Ρωσίας και πάνω από όλα η καθοριστική οικονομική ένεση για να ξεκινήσει η Ρωσία την προσπάθεια ανοικοδόμησης. Ανοικοδόμηση όχι μέσα στα πλαίσια μια τεράστιας καθυστερημένης χώρας αλλά μέσα στα πλαίσια της ενίσχυσής της από ότι πιο σύγχρονο σε τεχνολογικό εξοπλισμό υπήρχε στις ανεπτυγμένες χώρες.

«Απέχουμε πολύ ακόμα από το να έχουμε συμπληρώσει  ακόμα και την μεταβατική περίοδο από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό…

«Δεν πιστέψαμε ποτέ ότι μπορούμε να τη συμπληρώσουμε χωρίς την βοήθεια του διεθνούς προλεταριάτου…»

«Δεν είχαμε ποτέ ψευδαισθήσεις πάνω σε αυτό το ζήτημα. Η τελική νίκη του σοσιαλισμού σε μια χώρα είναι φυσικά αδύνατη…»

«Ο Ρώσος την ξεκίνησε –ο Γερμανός, ο Γάλλος και ο Άγγλος θα την τελειώσουν, και ο σοσιαλισμός θα είναι νικηφόρος. (24 Ιανουαρίου 1918, αγγλική έκδοση απάντων του Λένιν, Τόμος 26, 465-72)

«Χωρίς την επανάσταση στη Γερμανία, είμαστε καταδικασμένοι", επανέλαβε ο Λένιν πολλές φορές.

Από το πρώτο της κιόλας συνέδριο ενάμιση περίπου χρόνο μετά την επανάσταση, η Τρίτη Διεθνής, της οποίας τη δημιουργία ο Λένιν θεώρησε καθήκον ακόμα πιο σημαντικό και από την ίδια τη Ρωσική Επανάσταση,  διακήρυττε ότι, «Το Συνέδριο θεωρεί ότι η μόνη αξιόπιστη εγγύηση για παγιοποίηση της σοσιαλιστικής επανάστασης που ήταν νικηφόρα στην Ρωσία, είναι η μετατροπή της σε παγκόσμια εργατική επανάσταση. (8 Μαρτίου 1918,  Το ίδιο, Τόμος 27, 119). Σε αναμονή της βοήθειας από τη Διεθνή επανάσταση που δυστυχώς δεν ήρθε, οι μπολσεβίκοι προσπαθούσαν να κρατήσουν στη ζωή τη Ρωσική όπως μπορούσαν.

Τα πραγματικά σοβιέτ του λαού

Ακόμα ένα τεράστιας σημασίας στοιχείο όμως, αυτό που  έκανε τη διαφορά με ό,τι ακολούθησε επί Στάλιν ήταν ότι, την εποχή του Λένιν, τα Σοβιέτ που έπαιρναν τις αποφάσεις ή απλώς τις στήριζαν, καμιά σχέση δεν είχαν με τα Σοβιέτ των διεφθαρμένων των οποίων η ζωή τίποτε δεν είχε να ζηλέψει από τη ζωή των εκατομμυριούχων της Δύσης. 

Τα Σοβιέτ που έστησε η Επανάσταση ήταν «χωρίς μεγάλα ονόματα, μα σε αντάλλαγμα ήταν άνθρωποι δοκιμασμένοι στην πράξη και είχαν αποκτήσει μια στέρεη εμπιστοσύνη στον τόπο τους».

«Από το στρατό και το μέτωπο… σχεδόν αποκλειστικά στρατιώτες της πρώτης γραμμής…

«Τους είχε διαπλάσει η οκτάμηνη πείρα (Φλεβάρης –Οκτώβρης)…

«Ήξεραν λιγοστά πράγματα μα τα ήξεραν γερά…

«Τα γαλόνια των αξιωματικών, τα γυαλιά και οι γραβάτες των διανοουμένων του πρώτου συνεδρίου (με την πτώση του Τσάρου), είχαν σχεδόν ολότελα εξαφανιστεί…

«Κείνο που κυριαρχούσε πέρα ως πέρα, ήταν το γκρίζο χρώμα, ρούχα και πρόσωπα…

«Όλα είχαν φθαρεί στην διάρκεια του πολέμου…

«Πολλοί εργάτες των πόλεων είχανε ρίξει στις πλάτες τους στρατιωτικές χλαίνες….

«Τραχιές μορφές ανεμοδαρμένες, χοντρά χέρια γεμάτα χιονίστρες, δάχτυλα κιτρινισμένα από το τσιγάρο, μισοξεριζομένα κουμπιά…

«Το πληβειακό έθνος είχε στείλει για πρώτη φορά μια αντιπροσωπεία έντιμη, αφκιασίδωτη, κατ εικόνα και ομοίωση…»

Τα αποσπάσματα είναι από την «Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης», Κεφ. «Το Συνέδριο της Σοβιετικής Δικτατορίας», του Λέον Τρότσκι και περιγράφουν τη σύνθεση του Πανρωσικού Συνεδρίου των Σοβιέτ, της ανώτατης εξουσίας της χώρας, την ημέρα κατάληψης της εξουσίας από τα Σοβιέτ - 25 Οκτωβρίου με το παλιό και 7 Νοεμβρίου του 1917 με το καινούργιου ημερολόγιο.

Μπροστά σε συνθήκες αξεπέραστης βαρβαρότητας από τις τάξεις που έχασαν τα προνόμια τους και σε καθεστώς όπου τα Σοβιέτ, η ίδια η ηγεσία του κράτους ήταν αδιαχώριστα από όλο τον υπόλοιπο λαό όσον αφορούσε το επίπεδο διαβίωσης και τις συνθήκες ζωής, η μνήμη των ανθρώπων θα είναι μεγαλόψυχη και όλα τα μέτρα που πάρθηκαν θα είναι εκεί για να τα κρίνουν όλοι όσοι θα εμπλακούν στις διαδικασίες της επανάστασης τα χρόνια που έρχονται.

Σωτήρης Βλάχος

12 Νοεμβρίου 2021