230 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Πίσω από τα εκθαμβωτικά γεγονότα και τους ηγέτες

Η αφήγηση μιας επανάστασης εστιάζει κατά κανόνα στα εκθαμβωτικά γεγονότα και τους ηγέτες. Μια επανάσταση όμως είναι κάτι πολύ περισσότερο. Που συνίσταται στο ότι οι «καθημερινοί» άνθρωποι δεν είναι πια καθημερινοί. Υπάρχει δραστηριοποίηση των μαζών στο επίπεδο της οργάνωσης, αναζήτησης ιδεών μέσα από συναθροίσεις ομάδων, συλλόγων, δημοσιεύσεις,  και σύγκρουση ιδεών εντελώς εκτός του αναμενόμενου.

Υπάρχει ταυτόχρονα μια εντελώς εκτός του αναμενόμενου δραστηριοποίηση των μαζών στο επίπεδο επιβολής της θέλησης τους.

Μια επανάσταση χρειάζεται τους ηγέτες της. Η διαφορά όμως με τις «κανονικές» περιόδους είναι ότι στις επαναστάσεις οι μάζες επιβάλλουν και όχι οι θεσμοθετημένες αρχές εξουσίας.

Στη Γαλλική Επανάσταση οι μάζες μαζί με την ανατροπή του παλιού, επέβαλαν τη δημιουργία  του καινούργιου, θεσμούς και νομοθεσία που χώρισαν την ιστορία στην πριν και στην μετά τη Γαλλική Επανάσταση εποχή.

Ο ίδιος ο Μαρξ έδωσε αυτή τη διάσταση στη Γαλλική Επανάσταση, η οποία, άνοιξε, «την πόρτα για μια νέα φάση της ανθρώπινης ιστορίας.»

ΑΚΑΛΕΣΤΕΣ ΑΛΛΑ ΠΡΟΚΛΗΜΕΝΕΣ

Οι επαναστάσεις δεν ξεκινούν με κάλεσμα ηγετών και προγραμμάτων. . Το ξεκίνημα είναι πράξη των μαζών που μέσα από χρόνια διεργασιών που τις φέρνουν στα όρια τους, ξεσπούν κατά κανόνα μετά από ακόμα μια πρόκληση από τις ευνοούμενες τάξεις, ακόμα μια σταγόνα που ξεχειλίζει το ποτήρι.

Έτσι ξεκίνησε και η Γαλλική. «Ο Βασιλιάς κάλεσε αντιπροσώπους από τις Τρεις Τάξεις που αποτελούσαν τη Γαλλική κοινωνία – την εκκλησία, τους αριστοκράτες και τον υπόλοιπο πληθυσμό, την Τρίτη «Τάξη» -για να συζητήσουν τρόπους να αυξήσουν τους φόρους…»

Οι αντιπρόσωποι της Τρίτης Τάξης αντέδρασαν και «κήρυξαν τους εαυτούς τους ‘Εθνοσυνέλευση’» και «ορκίστηκαν να μην διαλυθούν μέχρι που ο Βασιλιάς να τους δώσει σύνταγμα…»

«Ο Βασιλιάς αντίδρασε καλώντας 20,000 στρατιώτες…»

ΟΙ ΜΑΖΕΣ ΣΤΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ

Αντιλαμβανόμενες τις κινήσεις για πραξικόπημα, οι μάζες του Παρισιού κινητοποιούνται. Στις 12 Ιουλίου του 1789 ξεκινά η πολιορκία του κάστρου της Βαστίλης και στις 14 καταλαμβάνεται το σύμβολο της Βασιλικής κυριαρχίας στην πόλη και τους ανθρώπους. Η εισδοχή των απλών ανθρώπων στο γράψιμο της Γαλλικής Επανάστασης, στο γράψιμο της ιστορίας, είναι γεγονός.

Μόνο που ακόμα είμαστε στην αρχή. Μετά την κατάληψη της Βαστίλης, η επανάσταση επέβαλε Συνταγματική Μοναρχία, όρια δηλαδή στις εξουσίες του Βασιλιά, και νομοθετήματα προστασίας της ζωής των απλών ανθρώπων. Όμως, «Δύο χρόνια μετά την έναρξή της, η Γαλλική  επανάσταση βρίσκεται σε πολύ δύσκολη θέση». Η κρίση που οδήγησε σε αυτήν συνεχίζεται, ενώ τα ανώτερα στρώματα της Τρίτης Τάξης που ξεκίνησε την επανάσταση ενάντια στις άλλες δύο, τους ευγενείς και τον κλήρο, και που βασικά εκπροσωπούσαν σχεδόν αποκλειστικά την Τρίτη Τάξη, διστάζουν. Την ίδια ώρα ο Βασιλιάς που «ακόμα βρίσκεται ακλόνητος στη θέση του, συνωμοτεί κρυφά με τους ξένους φεουδάρχες (τυπικό παράδειγμα ταξικής αλληλεγγύης)  για να εισβάλουν στην Γαλλία με σκοπό να καταπνίξουν την επανάσταση και να περισώσουν την εξουσία του που ολοένα κι αμφισβητείται» (πηγή: Ροβεσπιέρος)

Η συνομωσία αποκαλύπτεται πλήρως και ο Βασιλιάς κατηγορείται για προδοσία. «Ακόμα κι έτσι όμως η ηγεσία της Αστικής Τάξης δεν είχε διάθεση να αποκαθηλώσει τον Βασιλιά, κι οι συντηρητικοί αρχηγοί της κωλυσιεργούσαν με διάφορες προφάσεις τη δίκη του».

Η ΠΙΟ ΣΥΝΕΙΔΗΤΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟΤΕ  ΙΣΤΟΡΙΑ

To 1992 η Γαλλία βρισκόταν είδη σε πόλεμο και «Ο δούκας του Brunswick διακήρυξε εξ ονόματος του εισερχόμενου στρατού ότι θα επιβάλει ‘υποδειγματική εκδίκηση’ εάν νικήσει και θα ‘παραδώσει την πόλη του Παρισιού στη στρατιωτική δύναμη και θα τιμωρήσει τους αντάρτες όπως τους αξίζει…’»

Αυτά για όλους όσους μέχρι και σήμερα επικαλούνται τον σεβασμό της ενότητας του έθνους και της Πατρίδας και καταδικάζουν γενικά τη βία εξεγερμένων λαών.

«Η απειλή της αντεπανάστασης… προκάλεσε μια νέα ώθηση της δραστηριότητας από κάτω. Υπήρξε ένα συναίσθημα ανάμεσα στη μάζα του πληθυσμού ότι η ξένη εισβολή απειλούσε όλα τα κέρδη των τριών προηγούμενων χρόνων. Χιλιάδες άνθρωποι, «παθητικοί πολίτες» που θεωρούνταν ότι είναι υπερβολικά φτωχοί για να ψηφίσουν, εισέρχονται στα ‘τμήματα’, τις τακτικές συγκεντρώσεις μαζικής ενημέρωσης σε κάθε παριζιάνικη περιοχή. Μια κλήση από την Εθνοσυνέλευση για εθελοντές να πολεμήσουν ενάντια στην αντεπαναστατική εισβολή οδήγησε σε 15.000 εγγραφές μόνο στο Παρίσι (Chris Harman, “A people’s history of the world”).  

Οι παθητικοί πολίτες, που θεωρούνταν ότι είναι υπερβολικά φτωχοί για να ψηφίσουν, κινητοποιούνται και η πραγματική εξουσία μεταφέρεται από την Εθνοσυνέλευση στις γειτονιές του Παρισιού. Οι Ροβεσπιέρος, Ταντόν και Μαρα, που είχαν διαφοροποιηθεί από τους συντηρητικούς εκπροσώπους της Τρίτης Τάξης, βρίσκονται τώρα στην ηγεσία των εξεγερμένων μαζών.

Στις 10 Αυγούστου του 1792, το δεύτερο κομβικό σημείο της επανάστασης μετά την κατάληψη της Βαστίλης, «δεκάδες χιλιάδες ξεβράκωτοι… πορεύονται στο παλάτι της Tuileries…»

«Οι Εθνοφρουροί που υποτίθεται θα υπερασπίζονταν τον βασιλιά εντάχθηκαν στην εξέγερση και νίκησαν τα βασιλικά στρατεύματα…»

«Οι παριζιάνικες μάζες είχαν και πάλι τον έλεγχο της πόλης. Η Συνέλευση, αποτελούμενη από «μετριοπαθείς» εκπροσώπους που εκλέχθηκαν κάτω από τα κριτήρια περιουσίας, λιγότερο από ένα χρόνο πριν, υποκλίθηκε στη νέα εξουσία. Ψηφίστηκε η εκθρόνιση του βασιλιά, η αναγνώριση της νέας επαναστατικής κομμούνας (κοινότητας) με βάση τα παριζιάνικα τμήματα και η διοργάνωση νέων εκλογών βασισμένων στην καθολική ψηφοφορία των ανδρών».

Η καθολική ψηφοφορία, έστω και μόνο των ανδρών, γινόταν πραγματικότητα για πρώτη φορά στην ιστορία.

Μαζί με το Παρίσι, έπρεπε να ελεγχτεί και η ύπαιθρος αλλά και η εισβολή ξένων στρατευμάτων, της οποίας άνοιγε τον δρόμο η λιποταξία στρατηγών και αξιωματικών που συντάσσονταν με τους εισβολείς.

«Οι Γιρονδίνοι (το συντηρητικό τμήμα της Τρίτης Τάξης, τα ψηλά στρώματα της, κάποια από τα οποία ζούσαν τόσο πλούσια όσο και οι Ευγενείς και ο κλήρος) που κυριαρχούσαν στην κυβέρνηση, δεν ήταν ικανοί να εκπληρώσουν οποιοδήποτε από τα καθήκοντα…»

«Ο Νταντόν όμως επέδειξε την αναγκαία ενέργεια…  ‘θράσος’ (audacity) και ακόμα περισσότερο θράσος ήταν το πρόγραμμα του καθώς χρησιμοποίησε ενθουσιώδεις εθελοντές επαναστάτες από τις πιο φτωχές περιοχές του Παρισιού για να δώσει νέα πνοή στα στρατεύματα στο μέτωπο…»

«Στο Παρίσι επίσης, οι μάζες κινήθηκαν αποφασιστικά. Εμπνευσμένες από τον Μαρά, έπιασαν την συντριβή της εσωτερικής αντεπανάστασης στα δικά τους χέρια”.

Οι ξεβράκωτοι του Παρισιού, οι αμόρφωτοι, αυτοί στους οποίους δεν αναγνωριζόταν καν το δικαίωμα ψήφου και που μέχρι πριν την αποκάλυψη της συνομωσίας του Βασιλιά με τους ξένους στρατούς δεν είχαν φανταστεί μια Γαλλία χωρίς Βασιλιά, και που τώρα αποτελούν τον επαναστατικό στρατό, «στις 20 Σεπτεμβρίου… αναχαιτίζουν τις δυνάμεις που είχαν εισβάλει…»

Αυτός ο στρατός τα επόμενα χρόνια θα νικήσει «τους στρατούς των μισών από τις μοναρχίες της Ευρώπης».

ΟΙ ΞΕΒΡΑΚΩΤΟΙ ΠΑΡΑΔΙΔΟΥΝ ΣΕ ΕΜΑΣ ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

Μαζί με την αναχαίτιση της εισβολής και τον σταδιακό έλεγχο της εσωτερικής κατάστασης, οι αφυπνισμένες μάζες παίρνουν αποφάσεις που θα αλλάξουν τα δεδομένα στην Ευρώπη ολόκληρη και θα αποτελέσουν το μοντέλο πάνω στο οποίο θα στηθεί ο σύγχρονος πολιτισμός.

 «Την επόμενη μέρα η Νέα Συνέλευση –η πρώτη νομοθετική εξουσία σε οποιαδήποτε χώρα που εκλέχθηκε από όλο τον ανδρικό πληθυσμό- κατάργησε την μοναρχία και κήρυξε τη Γαλλία ‘δημοκρατία, μια και αδιαίρετη’…»

«Όχι μόνο ο Βασιλιάς είχε φύγει, αλλά και πολλοί άλλοι που θεωρούνταν αμετακίνητοι μόνο τρία χρόνια πριν. Τα υπολείμματα της φεουδαρχίας τώρα σαρώθηκαν στην πράξη και στα λόγια, όπως και η δεκάτη (φόρος) που υποχρεώνονταν οι άνθρωποι να πληρώνουν για να κρατούν τους επισκόπους και ηγουμένους σε πολυτέλεια.  Οι προκαταλήψεις της εκκλησίας δεν στηρίζονταν πια από την ισχύ του κράτους. Υπήρξαν πλάνα για ενθάρρυνση της εκπαίδευσης και επέκταση της επιστημονικής γνώσης, φέρνοντας της ιδέες του διαφωτισμού στην καθημερινή ζωή. Τα τελωνεία που εμπόδιζαν το εμπόριο για να ωφελούνται οι τοπικοί ευγενείς καταργήθηκαν».  

Οι αφυπνισμένες μάζες παίρνουν όμως και αποφάσεις που ήταν πολύ μπροστά από την εποχή τους, που καταργήθηκαν όταν η νέα άρχουσα τάξη, αυτή των κατόχων μέσων παραγωγής, επιβλήθηκε στην παλιά, και εξουδετέρωσε τους ξεβράκωτους. Στο αποκορύφωμα όμως των επαναστατικών διεργασιών, «στις εθελοντικές μονάδες πολιτοφυλακής στο μέτωπο, απλοί στρατιώτες ψήφιζαν ποιοι από τους συμπολεμιστές τους θα γίνονταν αξιωματικοί».

ΤΕΡΑΣΤΙΕΣ ΟΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ

Ενώ όμως αυτά τα επιτεύγματα των αμόρφωτων ξεβράκωτων που μέχρι χθες ήξεραν μόνο να σκύβουν το κεφάλι στην εξουσία και δεν είχαν διαμορφώσει πολιτική άποψη για οτιδήποτε, αναφέρονται με θαυμασμό από πολλές ιστορικές πηγές, δεν στέκονται παρόλα αυτά στο τι σημαίνει αυτό για το ανθρώπινο είδος. Ότι πάνω από όλα σημαίνει τεράστιες πνευματικές δυνατότητες που συνθλίβονται από τις σκληρές πραγματικότητες του αγώνα για επιβίωση, και που αναδεικνύονται όταν πια τραγικές συνθήκες και αδιέξοδα σπρώχνουν στην αναζήτηση λύσεων.

Από αυτό το τεράστιο  πνευματικό ύψος και την πρωτόγνωρη δραστηριότητα οπισθοχώρησαν πάλιν οι μάζες της Γαλλίας στο επίπεδο που επέτρεπαν οι νέες παραγωγικές δυνατότητες και ο αγώνας για επιβίωση, όταν θεμελιώθηκε η νέα οικονομική και συνεπώς πολιτική εξουσία.

Η ίδια χωρίς προηγούμενο κινητοποίηση και ανάταση του ανθρώπινου  πνεύματος σημειώθηκε και στην περίπτωση της σοσιαλιστικής επανάστασης στη Ρωσία. Αυτό μπορεί να εξακριβωθεί από οποιανδήποτε έχει τη διάθεση να ψάξει για τις αλήθειες της σοσιαλιστικής επανάστασης, Υπήρξε χωρίς προηγούντο πρωτοβουλία, ηρωισμός και πολιτική δραστηριότητα που κάθε μέρα προσπαθούσε να βρει λύσεις στα τεράστια προβλήματα που δημιουργούσε η φτώχεια, ο παγκόσμιος πόλεμος και μετά οι εισβολές αναρίθμητων στρατών -21 τους ανεβάζουν κάποιες πηγές- για να πνίξουν της επανάσταση στο αίμα.

Υπάρχει καταγραμμένο στην ιστορία τι έκανε η πρωτοβουλία των ρώσων εργατών κι αγροτών πριν η απομόνωση της χώρας την καταδικάσει, τσακίζοντας έτσι την μαζική πρωτοβουλία και επιτρέποντας την άνοδο του σταλινικού εκτρώματος.

Τα χωρίς ιστορικό προηγούντο γεγονότα της Γαλλίας το καλοκαίρι του 1792, οδήγησαν τον Γκαίτε, τον κύριο εκπρόσωπο του διαφωτισμού να πει, το ίδιο κιόλας καλοκαίρι: «Εδώ και τώρα ξεκινά μια νέα εποχή στην ιστορία του κόσμου».

 Η επανάσταση όμως δεν είχε τελειώσει. Υπάρχει ακόμα μπροστά η περίοδος του τρόμου και η συντριβή των μαζών.

Σωτήρης Βλάχος

26 Ιουλίου 2019