Ποιο είναι το πρόβλημα με τις συντάξεις; *

Οι πρόσφατες μαζικές διαδηλώσεις κατά της κυβέρνησης Μακρόν στη Γαλλία που επιβάλλει τις λεγόμενες συνταξιοδοτικές μεταρρυθμίσεις αποκαλύπτουν τις αποφασιστικές προσπάθειες των φιλοκαπιταλιστικών κυβερνήσεων σε όλες τις μεγάλες οικονομίες να μειώσουν τους πραγματικούς μισθούς όταν γερνάμε και δεν μπορούμε πλέον να εργαστούμε.

Η κυβέρνηση Μακρόν επέβαλε με διάταγμα μια «μεταρρύθμιση» που αυξάνει την ηλικία συνταξιοδότησης στα 64 από τα 62 έτη. Στην Ισπανία, όπου η ηλικία συνταξιοδότησης έχει καθοριστεί στα 65 έτη εδώ και δεκαετίες, η κυβέρνηση επιλέγει μια εναλλακτική λύση στο λεγόμενο συνταξιοδοτικό πρόβλημα. Θα αυξήσει τις εισφορές από τα εισοδήματα νεότερων με υψηλότερα εισοδήματα για να πληρώσει για τους ηλικιωμένους συνταξιούχους.

Οι συντάξεις είναι στην πραγματικότητα αναβληθέντες μισθοί, κρατήσεις από το εισόδημα από την εργασία για την πληρωμή ενός αξιοπρεπούς εισοδήματος όταν οι άνθρωποι συνταξιοδοτούνται. Μετά από δεκαετίες εργασίας (και εκμετάλλευσης), οι εργαζόμενοι, άνδρες και γυναίκες, θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα να σταματήσουν και να απολαύσουν την υπόλοιπη ζωή τους  χωρίς κόπο και χωρίς φτώχεια. Κυριολεκτικά, αυτό θα το έχουν κερδίσει. Αλλά ο καπιταλισμός στον 21ο αιώνα δεν μπορεί να «αντέχει» να πληρώνει αξιοπρεπή εισοδήματα διαβίωσης ως κρατικές συντάξεις όταν οι εργαζόμενοι συνταξιοδοτούνται. Γιατί; Λοιπόν, τα κύρια επιχειρήματα είναι πολλαπλά.

Πρώτον, οι δημογραφικές τάσεις, ιδιαίτερα στις προηγμένες καπιταλιστικές οικονομίες, σημαίνουν ότι περισσότεροι άνθρωποι φτάνουν σε ηλικία συνταξιοδότησης και λιγότερα άτομα βρίσκονται σε ηλικία εργασίας. Το επιχείρημα λοιπόν είναι ότι αυτό σημαίνει πως όσοι εργάζονται πρέπει να πληρώνουν περισσότερους φόρους για όσους δεν εργάζονται. Για παράδειγμα, στην Ισπανία υπάρχουν τρία άτομα σε ηλικία εργασίας για κάθε συνταξιούχο και μέχρι το 2050 αυτός ο λόγος θα είναι μόλις 1,7 προς ένα.

Το δεύτερο επιχείρημα είναι ότι το προσδόκιμο ζωής έχει αυξηθεί τόσο πολύ και οι άνθρωποι είναι πολύ πιο υγιείς και, επομένως, το χρονικό χάσμα μεταξύ τη διακοπής της εργασίας και του θανάτου έχει αυξηθεί πάρα πολύ. Για παράδειγμα, το προσδόκιμο ζωής της Ισπανίας είναι 83 – ένα από τα υψηλότερα στον κόσμο. Επομένως, οι άνθρωποι θα πρέπει να εργάζονται περισσότερο για να μειωθεί αυτό το χάσμα στο σημείο που ήταν πριν.

Η σκληρή ειρωνεία είναι ότι οι περικοπές στις συντάξεις που επιδιώκουν να επιβάλουν οι κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Ισπανίας για δημογραφικούς λόγους γίνονται όταν το προσδόκιμο ζωής στις μεγάλες οικονομίες έχει αρχίσει να μειώνεται. Την πρώτη δεκαετία αυτού του αιώνα, το προσδόκιμο ζωής αυξανόταν κατά σχεδόν τρία χρόνια κάθε δεκαετία. Αλλά τώρα το προσδόκιμο ζωής κατά τη συνταξιοδότηση είναι κατά δύο χρόνια μικρότερο από εκείνο που αναμενόταν προηγούμενα. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/padr.12477

Και αυτό που αγνοείται είναι η τεράστια διαφορά στο προσδόκιμο ζωής μεταξύ των ατόμων χαμηλότερου εισοδήματος που συνταξιοδοτούνται και εξαρτώνται κατά πολύ από τις κρατικές συντάξεις και των πιο ευκατάστατων ατόμων που έχουν πρόσθετες εταιρικές συντάξεις. Για παράδειγμα, το προσδόκιμο ζωής των συνταξιούχων που ζουν σε ακριβές περιοχές του Λονδίνου όπως το Κένσινγκτον και το Τσέλσι είναι κατά σχεδόν οκτώ χρόνια μεγαλύτερο εκείνων που ζουν στη Γλασκώβη. Ένας 60χρονος άνδρας στην πόλη της Σκωτίας μπορεί να ζήσει άλλα 19 χρόνια. Για τον συνομήλικό του στο Λονδίνο, φτάνει στα 27 χρόνια. Και στα δύο μέρη οι γυναίκες ζουν σχεδόν τρία χρόνια περισσότερο από τους άνδρες. Πράγματι, η μείωση του προσδόκιμου ζωής στο Ηνωμένο Βασίλειο ανάγκασε την κυβέρνηση να καθυστερήσει μέχρι το 2026 την αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης από τα 67 στα 68 έτη.

Και το τρίτο επιχείρημα είναι το κόστος για το δημόσιο ταμείο. Το επιχείρημα είναι ότι πάρα πολλά δημόσια χρήματα πηγαίνουν στους συνταξιούχους, μειώνοντας έτσι τα διαθέσιμα κεφάλαια για άλλες σημαντικές δημόσιες υπηρεσίες και παροχές. Οι κυβερνήσεις αναγκάζονται να έχουν δημοσιονομικά ελλείμματα που αυξάνουν το δημόσιο χρέος και έτσι αυξάνουν το κόστος των τόκων που επιβαρύνουν τις δημόσιες δαπάνες. Είναι αλήθεια ότι οι συντάξεις στη Γαλλία είναι υψηλότερες από ό,τι στις περισσότερες άλλες χώρες της ΕΕ. Και το καθαρό μέσο εισόδημα στην Ισπανία προ της συνταξιοδότησης, στο 80%, είναι στην πραγματικότητα μπροστά από το 74% της Γαλλίας και από το μέσο όρο στον ΟΟΣΑ που είναι στο 62%.

Όμως, αυτό σημαίνει ότι ο στόχος θα πρέπει να είναι η μείωση των συντάξεων προς εκείνες του Ηνωμένου Βασιλείου, για παράδειγμα, το οποίο έχει μία από τις χαμηλότερες κρατικές συντάξεις σε σχέση με τις μέσες αποδοχές στον ΟΟΣΑ; Σίγουρα, ο στόχος θα πρέπει να είναι να «ανέβουμε» στο καλύτερο.

Και το έλλειμμα των συντάξεων στη Γαλλία είναι ελάχιστο σε σύγκριση με το κόστος των μέτρων που εισήχθησαν ως απάντηση στην πανδημία (165 δισ. ευρώ) και το ενεργειακό σοκ (περίπου 100 δισ. ευρώ), καθώς και με τις δεσμεύσεις του Προέδρου Μακρόν να επενδύσει περισσότερα στην πυρηνική ενέργεια (50 δισ. ευρώ). και άμυνα (100 δισ. ευρώ έως το 2030).

Ωστόσο, οι κυρίαρχοι οικονομολόγοι συνεχίζουν να θεωρούν ότι το «πρόβλημα των συντάξεων» προκαλεί υπερβολικές κρατικές δαπάνες και ελλείμματα. Να το τι έθεσε μια τέτοια ανάλυση υποστηρίζοντας σθεναρά την επίθεση του Μακρόν στις γαλλικές κρατικές συντάξεις. «Η συνταξιοδοτική μεταρρύθμιση της Γαλλίας, με επίκεντρο την παράταση της ηλικίας συνταξιοδότησης στα 64 από τα 62, θα πρέπει να εξασφαλίσει τη σταδιακή επανεξισορρόπηση του συνταξιοδοτικού συστήματος έως το 2030, δεδομένων των δυσμενών δημογραφικών τάσεων και του διευρυνόμενου ελλείμματος. Η μεταρρύθμιση στέλνει ένα ισχυρό μήνυμα στους ευρωπαίους εταίρους και τους διεθνείς θεσμούς για την πρόθεση της Γαλλίας να διατηρήσει τη μεσοπρόθεσμη δημοσιονομική βιωσιμότητα [https://www.scoperatings.com/ratings-and-research/research/EN/173041] και να εισαγάγει μεταρρυθμίσεις από πλευράς προσφοράς». Επομένως, πρέπει να ενθαρρύνουμε τους άλλους να κατέβουν.

Ομοίως, εκείνο το έγγραφο για την καπιταλιστική στρατηγική στους Financial Times του Ηνωμένου Βασιλείου, χαρακτήρισε την κίνηση του Μακρόν «απαραίτητη» [https://www.ft.com/content/96d9cf24-3063-40bd-9863-68e84362177e]. «Η διάνοιξη μιας τρύπας στο συνταξιοδοτικό σύστημα είναι ένα μέτρο αξιοπιστίας για τις Βρυξέλλες και για τις χρηματοπιστωτικές αγορές που τιμωρούν και πάλι την κακή πειθαρχία». Οι FT συνέχισαν: «Εάν παραμείνει αμετάβλητο, το (γαλλικό) συνταξιοδοτικό σύστημα θα έχει ετήσια ελλείμματα μεταξύ του 0,4 και του 0,8 τοις εκατό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος κατά το επόμενο τέταρτο του αιώνα (υπάρχουν πιο ευνοϊκά σενάρια εξισορρόπησης, αλλά αυτά υποθέτουν ένα θαύμα παραγωγικότητας). Δεν είναι μια καταστροφική τρύπα: η ελάχιστη συνεισφορά για πλήρη σύνταξη είναι ήδη αρκετά απαιτητική στα 41,5 έτη —και ανεβαίνει στα 43— ακόμα κι αν η ηλικία σύνταξης των 62 ετών φαίνεται γενναιόδωρη. Ωστόσο, είναι μια τρύπα που πρέπει να γεμίσει».

Δύο πράγματα εδώ. Άρα αυτή η (όχι τόσο μεγάλη) τρύπα ελλείμματος πρέπει να καλυφθεί; Ακόμα κι αν το δεχθούμε, γιατί πρέπει να καλυφθεί αναγκάζοντας τους ανθρώπους να εργάζονται περισσότερο ή να κάνουν υψηλότερες εισφορές από τους μισθούς τους τώρα για να πληρώσουν για τις συντάξεις τους αργότερα; Και επίσης, σημειώστε ότι «υπάρχουν πιο ευνοϊκά σενάρια, αλλά υποθέτουν ένα θαύμα παραγωγικότητας». Και αυτή είναι η ουσία του «προβλήματος των συντάξεων». Χωρίς να το αντιλαμβάνονται, οι Financial Times εκθέτουν τα κυρίαρχα επιχειρήματα ως κίβδηλα.

Πριν από δέκα χρόνια, αποκαλούσα μύθο την «κρίση των συντάξεων» [https://thenextrecession.wordpress.com/2011/12/03/the-pensions-myth-part-one/] (ναι, το θέμα συζητιόταν τότε). Τότε το έθεσα ως εξής: «Υπάρχουν αρκετοί πόροι εάν οργανωθούν σωστά και χρησιμοποιηθούν πλήρως. Είναι τόσο πολιτική επιλογή όσο και ζήτημα οικονομικής οργάνωσης. Θέλει μια χώρα να χρησιμοποιήσει τους πόρους της ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να σταματήσουν να εργάζονται σε ηλικία 60 ή 65 ετών και να έχουν αρκετό εισόδημα για να ζήσουν με λογική άνεση ή όχι; Μπορεί να γίνει.»

Αυτό εξαρτάται από δύο πράγματα: πρώτον, ότι μια οικονομία δημιουργεί αρκετούς πόρους και επεκτείνεται επαρκώς για να καλύψει τον ηλικιωμένο πληθυσμό της που μπορεί επίσης να αυξάνεται ως ποσοστό του πληθυσμού. Και δεύτερον, με δεδομένους πεπερασμένους πόρους, μπορούν να παρασχεθούν αξιοπρεπείς συντάξεις αν τερματιστεί η χρησιμοποίηση κρατικών εσόδων προς άλλες κατευθύνσεις, όπως η διάσωση των τραπεζών, οι αυξημένες οπλικές δαπάνες, οι πρόσθετες επιδοτήσεις ιδιωτικών εταιρειών για επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα, η χαμηλότερη φορολογία ατόμων και εταιρειών με υψηλά εισοδήματα κ.λπ.

Δεν πρόκειται για επιλογή μεταξύ καλών συντάξεων ή καλών υπηρεσιών υγείας ή εκπαιδευτικού συστήματος. Πριν από δέκα χρόνια, έδειξα ότι ακόμα και μια σταθερή αύξηση κατά μόνο 1% του μέσου πραγματικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ στις μεγάλες οικονομίες θα μπορούσε να αποφέρει αρκετά πρόσθετα έσοδα στις κυβερνήσεις για να διατηρήσουν εύκολα τα ισχύοντα επίπεδα και όρους των συντάξεων και θα περίσσευε και κάτι. Και αυτό θα ήταν χωρίς αλλαγή της κατανομής του δημόσιου χρήματος για την άμυνα (τώρα πρόκειται να αυξηθεί σε όλες τις οικονομίες της ΕΕ κατά τουλάχιστον 2% του ΑΕΠ κάθε χρόνο) ή χωρίς να κυνηγηθούν οι φορολογικοί παράδεισοι και τα συστήματα αποφυγής με τα οποία εταιρείες και πλούσιοι ιδιώτες προκαλούν απώλεια κρατικών εσόδων έως και 10% τον χρόνο.

Και τονίζω τη λέξη μια «σταθερή» αύξηση στην αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ. Κάθε 8-10 χρόνια, οι καπιταλιστικές οικονομίες παρουσιάζουν κατρακύλα στην παραγωγή και τις επενδύσεις που πλήττουν σημαντικά τα κρατικά έσοδα και συχνά οδηγούν σε σημαντικές διασώσεις τραπεζών και πολυεθνικών, μειώνοντας περαιτέρω τα έσοδα για πληρωμή δημόσιων υπηρεσιών και συντάξεων. Μια προγραμματισμένη οικονομία, όπου η παραγωγή δεν βασίζεται στην κερδοφορία και δεν υπόκειται σε τακτικές και επαναλαμβανόμενες κρίσεις, θα μπορούσε σύντομα να «αντέξει» αξιοπρεπείς συντάξεις.

Αντίθετα, στον 21ο αιώνα, οι καπιταλιστικές οικονομίες βιώνουν επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης και ήδη τρεις κατρακύλες, με την προοπτική ακόμα μιας άλλης αυτή τη στιγμή. Η Παγκόσμια Τράπεζα μόλις δημοσίευσε μια πραγματικά συγκλονιστική έκθεση σχετικά με τις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας για το υπόλοιπο αυτής της δεκαετίας [https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2023/03/27/global-economy-s-speed-limit-set-to-fall-to-three-decade-low]. Η Τράπεζα εκτιμά ότι ο μέγιστος μακροπρόθεσμος ρυθμός ανάπτυξης στον κόσμο πρόκειται να πέσει μέχρι το 2030 στο χαμηλότερο επίπεδο τριών δεκαετιών. Μεταξύ 2022 και 2030 η μέση παγκόσμια δυνητική αύξηση του ΑΕΠ αναμένεται να μειωθεί κατά περίπου το ένα τρίτο σε σχέση με τον ρυθμό που επικρατούσε στην πρώτη δεκαετία αυτού του αιώνα—κατά 2,2% ετησίως. Για χώρες όπως η Γαλλία, ο ρυθμός ανάπτυξης θα είναι πολύ πιο κάτω από το 2% – και μάλιστα μόλις 1,2% ετησίως.

Δεδομένου ότι ο πληθυσμός σε ηλικία εργασίας στη Γαλλία, όπως και σε πολλές άλλες προηγμένες οικονομίες στον Παγκόσμιο Βορρά, πρόκειται να μειωθεί περαιτέρω στο υπόλοιπο αυτής της δεκαετίας, η ανάπτυξη εξαρτάται από την υψηλότερη παραγωγικότητα ενός συρρικνωμένου εργατικού δυναμικού (εκτός εάν οι κυβερνήσεις αναγκάσουν τους ανθρώπους να παραμείνουν στην εργασία περισσότερο ή να εργάζονται περισσότερες ώρες). Ωστόσο, η αύξηση της παραγωγικότητας επιβραδύνεται προς το ελάχιστο καθώς οι επενδύσεις σε τομείς οικονομιών που δημιουργούν αξία παραμένουν στάσιμες. Επομένως, η αυξημένη παραγωγικότητα είναι απίθανο να αντισταθμίσει τη μείωση του εργατικού δυναμικού.

Και δεν υπάρχει απάντηση στην ιδιωτικοποίηση των συντάξεων. Ήδη, τα εταιρικά συνταξιοδοτικά προγράμματα αποτυγχάνουν να καλύψουν τις ανάγκες των εργαζομένων.

Πρώτον, οι διαχειριστές αποκόπτουν σημαντικά ποσά ως αμοιβές τους για τη διαχείριση των συνταξιοδοτικών ταμείων.

Δεύτερον, αυτοί οι διαχειριστές δεν κατορθώνουν να αποφέρουν οι επενδύσεις σε μετοχές και ομόλογα επαρκείς αποδόσεις, με αποτέλεσμα τα ιδιωτικά συνταξιοδοτικά ταμεία συχνά να παρουσιάζουν έλλειμμα. Και οι διαχειριστές συνταξιοδοτικών ταμείων καταφεύγουν σε ριψοκίνδυνες επενδύσεις επιχειρώντας  να ενισχύσουν τις αποδόσεις. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε κρίσεις και απώλειες – όπως, για παράδειγμα, η κατάρρευση των βρετανικών συνταξιοδοτικών ταμείων στα αποκαλούμενα σχήματα "επενδύσεων με γνώμονα την ευθύνη" (liability driven investment” - LDI) πέρυσι, όταν οι αποδόσεις των ομολόγων εκτοξεύτηκαν, αναγκάζοντας την Τράπεζα της Αγγλίας να παράσχει έκτακτη πίστωση 65 δις λιρών.

Και τρίτον, τα περισσότερα ιδιωτικά σχήματα δεν είναι πλέον συντάξεις «τελικού μισθού», δηλαδή συντάξεις που βασίζονται στον μισθό σας όταν συνταξιοδοτηθείτε, αλλά στο ποσό των εισφορών που κάνετε από τους μισθούς σας καθώς προχωράτε, και έτσι βασίζεστε στο να επενδύουν σοφά οι διαχειριστές των συνταξιοδοτικών ταμείων. Τα ιδιωτικά συνταξιοδοτικά σχέδια είναι απάτη – και, ούτως ή άλλως, οι περισσότεροι εργαζόμενοι δεν έχουν τέτοια.

Η γαλλική επιλογή για τις κρατικές συντάξεις είναι να αυξηθεί η ηλικία συνταξιοδότησης, ώστε οι άνθρωποι να πρέπει να εργάζονται περισσότερο. Και αυτό περιλαμβάνει εκείνους που κάνουν σκληρή, σωματική ή ψυχική, αγχωτική εργασία που δεν μπορεί να συνεχιστεί για περισσότερες από μερικές δεκαετίες το πολύ. Κάποιοι θα μπορούσαν να πουν ότι ακόμη και τα 64 χρόνια είναι εντάξει επειδή σε πολλές χώρες η ηλικία συνταξιοδότησης είναι πολύ υψηλότερη (στα 67 χρόνια στο Ηνωμένο Βασίλειο τώρα). Αλλά η πλειοψηφία των Γάλλων δεν συμφωνεί. Για αυτούς, η ηλικία συνταξιοδότησης ήταν ένα δικαίωμα που, μαζί με καλύτερες κοινωνικές υπηρεσίες, κατακτήθηκε με σκληρούς αγώνες και που οι άνθρωποι δεν θέλουν να χάσουν.

Όπως το έθεσε ένας Γάλλος κοινωνιολόγος: «Επί 40 χρόνια, διαδοχικές κυβερνήσεις ζητούν από τον γαλλικό λαό να αποδεχθεί «μεταρρυθμίσεις» που μειώνουν τα κοινωνικά δικαιώματα. Αυτά έχουν υποβαθμίσει τις δημόσιες υπηρεσίες στην υγεία, την εκπαίδευση, τις μεταφορές και ούτω καθεξής, ενώ διαβρώνουν την αγοραστική δύναμη και επιδεινώνουν τις συνθήκες εργασίας… Οι Γάλλοι έχουν απηυδήσει».

* Δημοσιεύτηκε στις 31 Μαρτίου 2023

 https://thenextrecession.wordpress.com/2023/03/31/whats-the-problem-with-pensions/

Μετάφραση-απόδοση: Σοσιαλιστική Έκφραση