.png){kind=small}
ΝΕΣΙΕ ΓΙΑΣΙΝ
ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΚΑΙ Η ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΟΥ ΠΕΡΣΟΝΑ*
Η Νεσιέ Γιασίν μιλά στην ποίησή της σε πρώτο πρόσωπο και με ένα ιδιαίτερο πάθος. Αυτό δίνει στον αναγνώστη την αίσθηση ότι πρόκειται για ποίηση καθαρά αυτοβιογραφική. Διαβάζοντας, ωστόσο, ένα μεγαλύτερο σώμα αυτής της ποίησης, καθώς και μερικές από τις πολύ κατατοπιστικές και σε μεγάλο βαθμό εξομολογητικές συνεντεύξεις της, καταλαβαίνεις ότι η ποιήτρια, ενώ αντλεί τις εμπνεύσεις της από αυτοβιογραφικά στοιχεία, ταυτόχρονα τα υπερβαίνει, δημιουργώντας έτσι ένα ποιητικό υποκείμενο, μια ποιητική περσόνα, η οποία, ως πρόσωπο ενός ενιαίου μυθικού κύκλου, μιλά μέσα από την ποίησή της.
Σε μια συνέντευξή της μιλά για την περίοδο μετά το 1963-64. Ήταν μικρό κοριτσάκι τότε, όταν αναγκάστηκαν να φύγουν από το χωριό τους, την Περιστερώνα, και να μετακομίσουν στη Λευκωσία. Λέει: «Στην οροφή του σπιτιού που μετακομίσαμε … θυμάμαι πως χόρευα και σκεφτόμουν ότι ένας Ελληνοκύπριος στρατιώτης με παρακολουθούσε με κιάλια. Φανταζόμουν ότι δεν με πυροβολούσε επειδή του άρεσα».1 Απ’ εδώ, από την παιδική ηλικία, η αίσθηση της διαίρεσης αλλά και η απαρχή όλων αυτών των μεταφορικών εικόνων της απαγορευμένης αγάπης, του έρωτα που του κλείνουν το δρόμο τα συρματοπλέγματα, που συναντούμε τόσο συχνά στην ποίησή της και που αποτελούν στοιχεία που συνθέτουν την εικόνα του ποιητικού υποκειμένου. Στην ίδια συνέντευξη λέει, επίσης: «Ένιωσα τη διαίρεση πολύ έντονα στην ψυχή και στο σώμα μου. Ήταν οδυνηρό».
Σε διάφορες άλλες συνεντεύξεις μιλά για τη σχέση με τον πατέρα της, μια σχέση αποδοχής και απόρριψης ταυτόχρονα, συμπόρευσης και σύγκρουσης. Το θέμα είναι ότι ο πατέρας της, ο Οσκέρ Γιασίν, ένας σημαντικός ποιητής της τουρκοκυπριακής κοινότητας, έγραφε στην αρχή ωραία λυρικά ποιήματα, στη συνέχεια προσκολλήθηκε στον τουρκοκυπριακό εθνικισμό και στράτευσε στην υπηρεσία του την ποίησή του. Αποδέχεται την ποίηση της πρώτης του περιόδου και με ευχαρίστηση θυμάται τις ιδιωτικές του απαγγελίες, απορρίπτει την ποίηση της κατοπινής, της εθνικιστικής του περιόδου. Πάνω σ’ αυτό το θέμα αναφέρεται και σε μια περίπτωση, όπου η ίδια, μαζί με τον αδελφό της, τον ποιητή Μεχμέτ Γιασίν, όντας και οι δυο νεαροί, έγραψαν και δημοσίευσαν από κοινού ένα αιχμηρό κείμενο ενάντια στην εθνικιστική αυτή ποίηση που προπαγάνδιζε τη διαίρεση του τόπου. Το κείμενο αυτό είχε ως στόχο τον πατέρα τους, για να πάρουν τη γραπτή του απαξιωτική και ειρωνική απάντηση σε έντυπο με το οποίο συνεργαζόταν.
Στον ρόλο του πατέρα και στην αντίδρασή της στις νουθεσίες και τα σχέδιά του αναφέρεται και στο ποίημα «Σκιά», στη συλλογή «Το φεγγάρι είναι φτιαγμένο από έρωτα», που εκδόθηκε το 2000.
Όταν φεύγει ο πατέρας
τα παιδιά μπορούν να δουν τις δικές τους σκιές.
Δεν μπορούσες ποτέ να συγχωρέσεις
ακόμα και εγκλήματα που δεν διαπράξαμε.
Δεν υπάκουσα στο βιβλίο της μοίρας
που έγραψες για μένα
διάλεξα τον εαυτό μου.
Το θέμα αυτό των σχέσεων με τον πατέρα, ίσως και κάποια άλλα βιώματα που είχε ζώντας σε μια κοινωνία όπου κυριαρχούσαν οι προκαταλήψεις και που ήθελε τη γυναίκα υπάκουη και στο περιθώριο, όξυναν την αντίδρασή της προς την ανδροκρατούμενη κοινωνία και την άρνησή της προς την εθνικιστική και την κυρίαρχη αρσενική ποίηση, αλλά και τους καθορισμένους ρόλους στον έρωτα. Η ποιητική της περσόνα, το ποιητικό της υποκείμενο, λειτουργώντας συσσωρευτικά και εκθέτοντας διάφορες καταστάσεις, θέλει να αντιστρέψει αυτούς τους ρόλους. Όπως λέει η ίδια: «Στην οθωμανική ποίηση, Divan Poetry, το αρσενικό νυχτολούλουδο τραγουδά για το θηλυκό τριαντάφυλλο. Στα ερωτικά ποιήματά μου αντιστρέφω αυτό το παράδειγμα. Το τριαντάφυλλο είναι ο εραστής και η νύχτα η αγαπημένη». Εδώ θα πρόσθετα και μια άλλη εικόνα που συναντούμε πολύ συχνά στην ποίηση των τροβαδούρων της Ανατολής, το ρόδο είναι η αγαπημένη και το αηδόνι ο εραστής, ο οποίος έρχεται και φεύγει, ενώ το ρόδο είναι πάντα στη θέση του και τον περιμένει. Η Νεσιέ Γιασίν θέλει την ανατροπή αυτών των ρόλων.
Είναι γνωστή, επίσης, η δράση της ως ακτιβίστριας, τόσο εδώ όσο και στην Τουρκία. Αγωνίζεται για την ειρήνη, την αποδοχή της διαφορετικότητας, τη συμφιλίωση και την κατάργηση των διαχωριστικών γραμμών, την υποστήριξη των κατατρεγμένων. Αυτό γίνεται σε διάφορα επίπεδα. Σε μια περίπτωση πήρε μέρος σε ομαδική συγγραφή ενός ποιήματος για τη στήριξη ενός μικρού Κούρδου που χτυπήθηκε από την αστυνομία και σταμάτησε να μιλά. Οι δυο δικοί της στίχοι στο ποίημα αυτό βρήκαν πλατιά απήχηση στα μέσα ενημέρωσης:
Μη με χτυπάς, μη
Τα παιχνίδια μέσα μου σπάνε.
(Μετάφραση: Αγγελική Δημουλή)
Σε άλλη περίπτωση στην Τουρκία πήγε στο δικαστήριο μαζί με άλλους διανοούμενους για να υποστηρίξει μια δημοσιογράφο που διωκόταν για τα γραφόμενά της.
Να, λοιπόν, κάποια κλειδιά για να κατανοήσουμε σε όλη της την πληρότητα την ποίηση της Νεσιέ Γιασίν, με τους συμβολισμούς και τη μεταφορικότητά της όταν μιλά για τον έρωτα, τον χωρισμό, την απόρριψη, αλλά και για τη σημασία και τη δύναμη της αγάπης. Όπως λέει η ίδια «Η αγάπη είναι ένα είδος επανάστασης, κάτι που σε προτρέπει να ξεφύγεις από τη φυλακή των ταυτοτήτων. Στην αγάπη όλες οι διαφορετικές ταυτότητες που έχουμε, η εθνικότητα, η ηλικία, η τάξη, το φύλο κλπ. είναι ασήμαντες. Γι’ αυτό η αγάπη είναι επαναστατική αρχή». Αυτό ακριβώς προσδίδει στα ερωτικά ποιήματά της μια επαναστατική και πολιτική χροιά. Σε κάποιους στίχους της αποκαλεί την αγάπη «εθνικό προδότη», επειδή η αγάπη είναι πέρα από εθνικές ταυτότητες, κοινωνικές τάξεις, φυλές και θρησκείες.
Κεντρικό θέμα στην ποίηση της Νεσιέ Γιασίν είναι ο έρωτας. Δεν πρόκειται όμως για ένα σταθερό και ευτυχισμένο έρωτα, αλλά για έναν έρωτα που γεννιέται και πεθαίνει μέσα σ’ έναν κόσμο συμβιβασμών, συγκρούσεων, διαχωριστικών γραμμών, προδοσίας. Ένας έρωτας παθιασμένος από την πλευρά της γυναίκας, η οποία βιώνει με βασανιστικό τρόπο την προδοσία και την εγκατάλειψη και η οποία βασανίζεται από ενοχές και από τα γιατί που οδηγούν στο χωρισμό. Θέλει να τρέξει κοντά στον αγαπημένο της, αλλά τα εμπόδια είναι πολλά. Είναι οι διαχωριστικές γραμμές, τα συρματοπλέγματα, οι έλεγχοι, οι άδειες διέλευσης. Ο έρωτας κομματιάζεται, δεν μπορεί να ολοκληρωθεί σ’ έναν τόπο όπου «πρέπει να υποβάλεις αίτημα για να περάσεις στην άλλη πλευρά». Σε άλλα ποιήματα ο αγαπημένος υπάρχει μέσα από την ταυτόχρονη ματαίωσή του. Στο ποίημα «Η σιωπή της καρδιάς», στη συλλογή «Το φεγγάρι είναι φτιαγμένο από έρωτα», έκδοση 2000, γράφει:
Εσύ δεν υπάρχεις
Είναι η φαντασία του ονείρου
Το φως ρέει από το παράθυρο του κορμιού μου
Τι κρίμα, εσύ δεν υπάρχεις
Όλες οι ενδείξεις ήταν ψεύτικες.
(Μετάφραση: Αγγελική Δημουλή)
Έτσι η ποιήτρια χτίζει μια μυθολογία για τον έρωτα και τις ποικίλες περιπέτειες του ποιητικού της υποκειμένου, με βιογραφικά αλλά και φανταστικά στοιχεία, με πραγματικές και επινοημένες καταστάσεις. Το δίπολο έρωτας – πόλεμος προβάλλει μέσα από διάφορες παραλλαγές στην ποίηση της Νεσιέ Γιασίν, πότε είναι ο γραμμές του διαχωρισμού που κλείνουν το δρόμο, πότε είναι ο εθνικισμός, πότε η παραδοσιακή ανδρική στάση στην αντιμετώπιση της γυναίκας. Όλα αυτά δίνονται μέσα από μια ποικιλία εκφραστικών τρόπων, εικόνων, μεταφορών, συναισθηματικών εξάρσεων και απογοητεύσεων.
Στη νεανική της συλλογή «Τα δάκρυα των πολέμων», που εκδόθηκε το 1980 μιλά άμεσα για τον πόλεμο, τους νεκρούς, την προσφυγιά, την απώλεια, την εγκατάλειψη. Κεντρικός ήρωας στα ποιήματα αυτά είναι ένα παιδί, από τη μια ή από την άλλη πλευρά, που βιώνει τον ξεριζωμό, το θάνατο, την απώλεια. Είναι και μια μάνα, που πρέπει να απαντήσει στα αμείλιχτα ερωτήματα των παιδιών, είναι και μια αιχμάλωτη Ελληνοκύπρια μάνα, που προκαλεί ερωτηματικά και οίκτο στα παιδιά:
Ένα παιδί έφτιαξε κολιέ από κάλυκες
Τρέχει στο καταπράσινο λιβάδι γελώντας
Ξαφνικά το πόδι του μπλέκεται σε κάτι
Κοιτάζει το νεκρό παιδί που κείτεται στο έδαφος
Του προσφέρει το κολιέ για δώρο
Τώρα τρέχει με λυγμούς στο καταπράσινο λιβάδι.
(Μετάφραση: Αγγελική Δημουλή)
Στην προγραμματική, κατά την άποψή μου, συλλογή «Πόρτες», που εκδόθηκε το 1992, βλέπουμε διαμορφωμένη την ποιητική της Νεσιέ Γιασίν, όπου το ποιητικό υποκείμενο στο οποίο αναφέρθηκα προηγουμένως, προβάλλει ολοκληρωμένο και αυτοτελές. Σε μια σειρά από εξαιρετικά και εύστοχα ποιήματα, αναπτύσσονται τα κύρια θέματα της ποιητικής της, ο έρωτας, η ματαίωση και πληγές του, η επανάσταση ενάντια σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία, η μητρότητα ως μια γυναικεία καθαρά υπόθεση, ο διαχωρισμός και η αδυναμία επικοινωνίας. Στο ποίημα «Γράμματα που δεν στάλθηκαν» το ερωτευμένο κορίτσι μιλά για τη φυγή του αγαπημένου και για το κενό που αφήνει πίσω του. Θέλει να τρέξει κοντά του, αλλά τα τείχη του κλείνουν τον δρόμο:
Η πόλη είναι η ίδια
μα τα τείχη μου κλείνουν το δρόμο
κι όλο θέλω να τρέξω στην άλλη πλευρά να σ’ αγκαλιάσω,
σαν ένα πουλί είναι η αγάπη μου.
Πρόκειται για ένα συνθετικό ποίημα, όπου μέσα από πολλές ευρηματικές εικόνες και με ποικίλους τρόπους εκφράζονται τα παθιασμένα συναισθήματα της ερωτευμένης και εγκαταλειμμένης γυναίκας, ενώ οι εικόνες των διαχωριστικών γραμμών επανέρχονται, όπως και η απαγόρευση περάσματος προς την αγάπη. Αυτό προσδίδει και μια πολιτική διάσταση στο ποίημα, όπου έχουμε ακόμη και μια συμβολική αναφορά στο άλλοτε μοιρασμένο και μετά επανενωμένο Βερολίνο:
Ιστορία, αγόρασέ μου ένα Βερολίνο.
Θέλω να τον πάρω στην αγκαλιά μου
να τρέχω και να τρέχω
να τον βρω ανάμεσα στο πλήθος
μ’ εκατό βαθμούς αγάπη
να γυρίσουμε ο ένας στον άλλο.
Ένωσέ με μαζί του κι αυτόν μ’ εμένα.
Ιστορία, αγόρασέ μου ένα Βερολίνο.
(Μετάφραση: Γιώργος Μολέσκης)
Εικόνες και μεταφορές που υποβάλλουν και μια πολιτική διάσταση έχουμε και στο ποίημα «Το εκκρεμές του έρωτα». Είναι ένα ερωτικό στην ουσία ποίημα, όμως με αναφορές και εικόνες που παραπέμπουν σ’ ένα πολιτικό και ευρύτερα φυλετικό διαχωρισμό. Η άλλη γυναίκα, η αντίζηλος, όπου ο εραστής σαν εκκρεμές πηγαίνει μια στη μια και μια στην άλλη μέσα σε μια διαιρεμένη πόλη. Στο ποίημα «Ο γυάλινος έρωτάς μας» μιλά για τη ματαίωση του έρωτα, για την πίκρα και τη μοναξιά που αφήνει πίσω του, ένα βασανιστικό φορτίο πάνω στην ερωτευμένη και εγκαταλειμμένη γυναίκα:
Ο γυάλινος έρωτάς μας θρυμματίστηκε,
τα λόγια σου κούρνιασαν στο στήθος μου
σαν το πουλί στο κλαδί του
(πίσω σου έκλεισα το παράθυρό μου).
……………………………………….
Θρύψαλα έγινε ο γυάλινος έρωτάς μας,
η βασίλισσα των άγριων λουλουδιών
μάταια περίμενε το τηλεφώνημά σου.
Τα πλήκτρα έγραψαν στη γραφομηχανή:
«Ο έρωτας λερώθηκε», τελεία.
Τη νύχτα εκείνη ξαγρυπνήσαμε κι οι δυο,
οι νεκροθάφτες πήραν την πληρωμή τους,
φορτώθηκαν το φέρετρο του έρωτα
και η νεκρώσιμη πομπή ξεκίνησε με δάκρυα.
(Μετάφραση: Γιώργος Μολέσκης)
Στο ποίημα «Πόρτες» η ποιήτρια μιλά για την καταπίεση των γυναικών σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία. Οι γυναίκες είναι αυτές που διαχρονικά κουβαλούν στους ώμους τους όλο το βάρος της συνέχισης της ζωής, φορτωμένες όλες τις ευθύνες της καθημερινότητας, ενώ είναι αναγκασμένες να περιμένουν πάντα πίσω από κλειστές πόρτες πότε θ’ ακουστούν χτυπήματα για να τις ανοίξουν, για να κλείσουν και πάλι κρατώντας τες μέσα, στο πόστο και στο ρόλο τους. Το θέμα αυτό της ανδροκρατίας το θέτει και πάλι στο ποίημα «Έκτρωση», όπου ο σύντροφος, ο πατέρας του εμβρύου, οδηγεί τη γυναίκα στην έκτρωση και ο άντρας γιατρός είναι αυτός που θα την κάνει, διαβεβαιώνοντάς τον πως όλα θα τελειώσουν όσο να καπνίσει ένα τσιγάρο. Όμως η γυναίκα είναι αυτή που είναι το θύμα, αυτή που αγαπά το μέσα της παιδί, αλλοίμονο… και τον πατέρα του.
Σε μερικά ποιήματά της η Νεσιέ Γιασίν, μέσα στα πλαίσια πάντα της δικής της ανατρεπτικής στάσης, αγγίζει και θέματα ποιητικής. Στο ποίημα «Εσύ δεν μπορείς να γίνεις ποιητής», στη συλλογή «Πόρτες», η ποιήτρια απευθύνεται σε κάποιον ποιητή που δειλιάζει να τοποθετηθεί στα πράγματα που αφορούν στην αδικία και στις κοινωνικές διακρίσεις, ακολουθώντας μια κομφορμιστική στάση, έναν φυγά του πάθους:
Τα μνησίκακα και σπασμένα φτερά σου
δεν μπορούν να ταξιδέψουν πουθενά την καρδιά σου.
Δειλέ κομφορμιστή και φυγά του πάθους
Δεν μπορείς να γίνεις ποιητής.
Το ποίημα τελειώνει με στίχους προγραμματικούς για το πώς θέλει την ποίηση:
Εσύ δεν μπορείς να γίνεις ποιητής
γιατί η ποίηση ανθίζει μόνο
στο χώμα του θάρρους και της επανάστασης
και τι παραπάνω να είσαι ποιητής
παρά ν’ αγαπάς με θάρρος;
(Μετάφραση: Αγγελική Δημουλή)
Για το ρόλο της ποίησης μιλά και στο ποίημα «Η μεγάλη λέξη», στη συλλογή «Κάμαρες μνήμης», που εκδόθηκε το 2005, όπου η ποίηση λειτουργεί ως καταλύτης για το ξεπέρασμα του πολέμου, του εθνικισμού, των διαχωριστικών γραμμών, της ερωτικής προδοσίας.
Η επαναστατικότητα της Νεσιέ Γιασίν δηλώνεται σε υψηλούς τόνους στο ποίημα «Για να προστατέψω την τιμή», στη συλλογή «Πόρτες», 1992, όπου μιλά για την προστασία πραγμάτων που θεωρεί ιερά, την αγάπη, τα παιδιά, την ειρήνη. Εδώ θυμάται και το επεισόδιο με τον μικρό κούρδο, που χτυπήθηκε από την αστυνομία κι έπαψε να μιλά και στο οποίο αναφέρθηκα στην αρχή της ομιλίας μου:
Θα γίνω μια τίγρης θηλυκή
κι έτσι δεν θα κάνουν ηλεκτροσόκ
σ’ έναν νεαρό με όψη αντιλόπης.
(Μετάφραση: Αγγελική Δημουλή)
Σε διάφορες συλλογές της η ποιήτρια δημοσιεύει σειρές από μικρά ποιήματα, αποτελούμενα από λίγους στίχους, που συνήθως δίνουν μια εικόνα, μια κατάσταση, η οποία οδηγεί τον αναγνώστη να τους δώσει τις δικές του προεκτάσεις. Είναι αποσπασματικά αλλά και με μια αυτοτέλεια ταυτόχρονα. Παρόλα αυτά, μερικές φορές μου φαίνεται πως πρόκειται για ποιητικά κομμάτια που δεν βρήκαν τη θέση τους, που δεν κατάφεραν να ενταχθούν στα εκτενέστερα ποιήματά της.
Η ποίηση της Νεσιέ Γιασίν, όσο και η στάση της ως ανθρώπου, που με τόλμη, αποφασιστικότητα αλλά και αξιοπρέπεια κατάφερε να σταθεί ανάμεσα στις δυο κοινότητες και να είναι αποδεχτή από τους ανθρώπους του πολιτισμού και επ’ εδώ και απ’ εκεί, αποτελούν μεγάλη συμβολή στην κατανόηση της ενότητας του τόπου, στην υπέρβαση του εθνοτικού διαχωρισμού και την εμπέδωση κουλτούρας επικοινωνίας, αλληλοκατανόησης και ειρήνης.
1 Όλα τα αποσπάσματα σε εισαγωγικά είναι από συνέντευξη της Νεσιέ Γιασίν στη Μαρία Παναγιώτου, εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος, Φιλελεύθερα, 5.5.2020. Παρόμοιες απόψεις συναντούμε και σε άλλες συνεντεύξεις της ποιήτριας σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα.
*Ομιλία Γιώργου Μολέσκη στην Τελετή απονομής στον Κώστα Κατσώνη και στη Νεσιέ Γιασίν του βραβείου «Γ.Φ.Πιερίδης» (2021), που έγινε στις 11 Απριλίου 2022 στην Αίθ. Καστελιώτισσα