Με την υποχώρηση των τεράτων ακολουθούν νέα τέρατα

Αναμφίβολα οι ΗΠΑ αναδείχτηκαν σαν η μεγαλύτερη υπερδύναμη στον πλανήτη με το τέλος του Β΄Π.Π. Μπορεί η Σοβιετική Ένωση να αποτελούσε το αντίπαλο δέος αλλά ουδέποτε έφτασε τα επίπεδα των παραγωγικών και στρατιωτικών δυνατοτήτων των ΗΠΑ.  Ο κυριότερος κατά τη γνώμη μου λόγος γι’ αυτό είναι ότι οι βιομηχανικές υποδομές των ΗΠΑ δεν υπέστησαν ούτε και μια γρατσουνιά κατά τη διάρκεια του πολέμου. Και ενώ το Σχέδιο Μάρσαλ βοήθησε αποφασιστικά στην αποκατάσταση των οικονομιών των υποτελών στην αμερικανική ηγεμονία χωρών της Ευρώπης, η Σοβιετική Ένωση αφέθηκε εντελώς μόνη για να ξανακτίσει τις 17000 πόλεις, τα 70,000 χωριά και τα 32,000 εργοστάσια που κατέστρεψαν οι ναζί κατά τη διάρκεια της εισβολής. Η παγκόσμια κυριαρχία του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού (με εξαίρεση τις περιοχές επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης, όπως συμφωνήθηκαν στην διάσκεψη της Γιάλτας κι αυτό μέχρι το 1990) συνεχίζεται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο μέχρι τις ημέρες μας. Παρατηρούμε όμως μια ποιοτική διαφορά:  Τα πρώτα χρόνια μετά τον Β΄Π.Π. χαρακτηρίζονται σαν τα χρυσά χρόνια του καπιταλισμού. Μεγάλη ανάπτυξη, οι πολιτικές του Κέυνς με τις κρατικές διορθωτικές παρεμβάσεις στην οικονομία, το κτίσιμο του κράτους προνοίας , η αύξηση των κερδών και των μεροκαμάτων, έδωσαν την εντύπωση ότι οι κυκλικές κινήσεις της καπιταλιστικής οικονομίας (ανάπτυξη – ύφεση – κρίση) αποτελούσαν παρελθόν. Το μόνο που έβλεπαν οι οικονομολόγοι ήταν μια ανοδική γραμμή με ελάχιστες ή καθόλου καθοδικές καμπύλες.  Το όνειρο της αδιάλειπτης καπιταλιστικής ευδαιμονίας άρχισε να ξεθωριάζει αρχές του 70. Είναι σ’ αυτή τη περίοδο που εισάγεται ο νεοφιλελευθερισμός και η απαρχή της επαναφοράς του εργασιακού μεσαίωνα με στόχο την ώθηση του ρυθμού αύξησης των κερδών. Είναι σ’ αυτή  τη περίοδο που παρουσιάζονται τα πρώτα σημάδια αδυναμίας των ΗΠΑ να αντιμετωπίσουν τις δυνάμεις που την αμφισβητούν. Η συντριπτική ήττα των ΗΠΑ στο Βιετνάμ επιβεβαίωσε με το πιο πανηγυρικό τρόπο ότι η αμερικανική ηγεμονία αδυνατεί πλέον μέσα στα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα που συσσώρευσε ο καπιταλισμός να αντιμετωπίσει φαινόμενα αμφισβήτησης της, όπως ήταν και η περίπτωση του Βιετνάμ.

Υπό το πρίσμα των πιο πάνω, είναι λάθος κατά τη γνώμη μου να αποκαλούμε την υποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν σαν το τέλος ή έστω, την αρχή του τέλους της ηγεμονίας των ΗΠΑ.  Το πρώτο δείγμα εκκίνησης μιας διαδικασίας παρακμής της αμερικανικής αυτοκρατορίας το παρατηρούμε ιστορικά μέσα σε συγκεκριμένες κοινοοικονομικές συνθήκες, τη δεκαετία του 70 με την ήττα στο Βιετνάμ. Δεν μπορούμε ωστόσο να ισχυριστούμε ότι επίκειται η κατάρρευση της αυτοκρατορίας. Είναι μια αργή διαδικασία που περνά από διάφορες φάσεις με μικρές και μεγάλες ήττες, με ενίοτε βραχύπνοες μικρές νίκες του αμερικανικού ιμπεριαλισμού, ώσπου να επέλθει η ολοκληρωτική του κατάρρευση. Μπορεί η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία να μην κτίστηκε σε μια μέρα αλλά το ίδιο συνέβηκε και με τη παρακμή και την τελική της πτώση. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από την Οθωμανική αυτοκρατορία δεν ήταν ένα ξαφνικό γεγονός της στιγμής. Ήταν μια αργή διαδικασία συρρίκνωσης της αυτοκρατορίας με αποκορύφωμα το τελικό αναπότρεπτο αποτέλεσμα. Είναι μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια που πρέπει να δούμε και τη σημερινή ήττα του ιμπεριαλισμού στο Αφγανιστάν, σαν μια πορεία συνεχούς φθοράς της αμερικανικής ηγεμονίας αλλά όχι το τέλος της. Το ανησυχητικό σ’ αυτή την ιστορική περίοδο που ζούμε, είναι ότι δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα κάτι άλλο που να παίρνει τη θέση των σημερινών ηγεμόνων και που να υπόσχεται να παραδώσει όλα αυτά που απέτυχε να παραδώσει στους λαούς το “μεγάλο αμερικανικό όνειρο”. Αυτό που βλέπουμε στις μέρες μας είναι μια επαναφορά του θρησκευτικού φονταμενταλισμού που δεν μπορεί και δεν πρέπει να αποτελέσει το μέλλον της ανθρωπότητας.

“Ο παλιός κόσμος πεθαίνει και ο νέος κόσμος πασχίζει να γεννηθεί. Τώρα είναι η εποχή των τεράτων”. Πόσο σωστός και πόσο επίκαιρος παραμένει Αντόνιο Γκράμσι.

PS. Ένα πολύ ενδιαφέρων βιβλίο για το θέμα που είχε την καλοσύνη να μου το δανείσει ο πολύ καλός φίλος Νίκος Τριμικλινιώτης, είναι του Immanuel Walleserstein “After Liberalism” . Το συνιστώ σαν ένα έναυσμα μιας σοβαρής συζήτησης πάνω στο θέμα της πορείας της Αμερικανικής ηγεμονίας μέσα στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα.

Δημήτρης Δημητρίου

17 Αυγούστου 2021