Νέες μαρτυρίες της μακρινής μας πορείας

«Τρία είδη ανθρωποειδών έζησαν ταυτόχρονα δίπλα-δίπλα, επιβεβαίωσαν μελέτες μόλις τον περασμένο Απρίλη»

Στο απέραντο και συναρπαστικό πεδίο της εξέλιξης των ειδών ολοένα και νέα στοιχεία έρχονται στην επιφάνεια. Στοιχεία που δεν μπορούν να αμφισβητηθούν, αφού αφορούν απολιθώματα ειδών που έζησαν. 

Τα απολιθώματα αποτελούν αδιάσειστες αποδείξεις των διαδρομών που ακολούθησε η ζωή στην προσπάθειά της να προσαρμοστεί σε διαφορετικούς όρους, σε φυσικά περιβάλλοντα που επανειλημμένα άλλαξαν δραματικά στην μακρόχρονη ιστορία του πλανήτη.

Το συναρπαστικό αυτό πεδίο και τα συνεχώς νέα ευρήματα παραμένουν σε μεγάλο βαθμό μακριά από τη δημόσια σφαίρα, σχεδόν απόλυτα αποκλεισμένα από την παιδεία. Η εξέλιξη και η κοινή καταγωγή των ανθρώπων αποτελούν απειλή στα θρησκευτικά δόγματα, στον εθνικισμό και όλα όσα χωρίζουν τους ανθρώπους στη βάση θρησκείας, «εθνικής καταγωγής» και χρώματος.

Είναι ανατρεπτικό να μάθουν οι άνθρωποι ότι όλων μας η καταγωγή είναι η Αφρικανική ‘Ήπειρος, ότι πριν από περίπου τριάντα χιλιάδες χρόνια δεν υπήρχαν λευκοί, ήμασταν μια μαύρη ράτσα που μέρος της ξάσπρισε στην προσπάθεια προσαρμογής σε πιο ψυχρά κλίματα, όταν εγκατέλειψε την πατρίδα της την Αφρική.

Ο άνθρωπος, όπως και κάθε άλλο είδος του ζωικού βασιλείου είναι προϊόν εξέλιξης. Ότι ο άνθρωπος είναι προϊόν εξέλιξης ειδών που προυπήρξαν, ήταν μεγαλοφυής σύλληψης των Δαρβίνου και Ουάλας, ενάμιση περίπου αιώνα πριν, με βασική τεκμηρίωση παρατηρήσεις που είχαν κάνει σε άλλα είδη του ζωικού και φυτικού βασιλείου. Οι παρατηρήσεις αυτές έδειχναν πόσο ευμετάβλητα είναι τα είδη και πόσο σημαντικές διαφοροποιήσεις μπορούν να γίνουν, ακόμα και σε λίγες γενιές, σε διαφορετικά περιβάλλοντα που απαιτούσαν διαφορετικά χαρακτηριστικά, διαφορετικά «εργαλεία» για επιβίωση. 

Παρόλα αυτά τα αποδεικτικά στοιχεία, τα απολιθώματα ήταν λίγα και όσο αφορούσε τα διάφορα στάδια εξέλιξης που οδήγησε στο ανθρώπινο είδος ανύπαρκτα. Έτσι, η αμφισβήτηση της θεωρίας της εξέλιξης, ότι ακόμα και οι άνθρωποι είναι προϊόν της, ήταν τότε πολύ πιο εύκολη υπόθεση.

Σήμερα δεν είναι. Στην πραγματικότητα είναι αδύνατη. Η λογική ακόμα και της πιο άρτιας θεωρίας μπορεί να αμφισβητηθεί. Τα χειροπιαστά όμως στοιχεία όχι. Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί το γεγονός ότι αν κάποιος προσθέσει σε δύο μόρια υδρογόνου ένα οξυγόνου θα έχει νερό. Αυτό δημιουργείται με αυτή την ένωση. Έτσι δεν μπορεί πια κανείς να αμφισβητήσει ότι ο άνθρωπος είναι προϊόν εξέλιξης, αφού έχουν βρεθεί ένα σωρό ενδιάμεσα είδη που μας συνδέουν με τους πιθήκους του αρχαίου κόσμου. Και όλα μάλιστα στη σωστή χρονική σειρά. Τα ανθρωποειδή που είχαν μεγαλύτερο εγκέφαλο εμφανίστηκαν μετά από αυτά με μικρότερο.

Δεν αμφισβητείται από κανέναν πια η ικανότητα της επιστήμης να καθορίσει ηλικίες σε υλικά που ήταν πάντα άψυχα ή σε απολιθώματα ειδών που ήταν κάποτε ζωντανά. Ούτε ο καθορισμός  συγγένειας των διαφόρων ειδών μέσα από την γονιδιακή ανάλυση μπορεί να αμφισβητηθεί.  Έτσι δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι με τον χιμπατζή είμαστε κατά περισσότερο από 98% το ίδιο. Τόση είναι η γονιδιακή μας ταύτιση. Και ότι οι δρόμοι μας χώρισαν όχι περισσότερο από έξι με εφτά εκατομμύρια χρόνια πριν.

Επιστρέφοντας τώρα στην είδηση που μας υπενθύμισε όλη τη μαγεία της επιστήμης της εξέλιξης των ειδών, τα τρία είδη ανθρωποειδών που ανακαλύφθηκαν μαζί ήταν ήδη γνωστά. Εκείνο που δεν ήταν γνωστό είναι το γεγονός ότι συνυπήρξαν. Επικρατούσε περισσότερο η αντίληψη ότι υπήρξε διαδοχή των ειδών, ότι το ένα ξεκινούσε την πορεία του εκεί που περίπου την τέλειωνε το άλλο. Φαίνεται ότι δεν ήταν ακριβώς έτσι. Φαίνεται ότι οι διαδρομές της ζωής ήταν μια πιο πολύπλοκη και σύνθετη διαδικασία. Που όμως όσο πιο πολύπλοκη αναδεικνύεται, τόσο πιο πολύ επιβεβαιώνεται ο βασικός νόμος της εξέλιξης: Προσαρμογή ή θάνατος.

Τα τρία είδη ανθρωποειδών αφορούν τον Australopithecus Lucy (Αυστραλοπίθηκο Λούσι), που εμφανίστηκε τουλάχιστον  τρία εκατομμύρια χρόνια πριν, τον Paranthopous (Παράνθρωπο) που έκανε την εμφάνιση του λίγο αργότερα και το σημαντικά πιο εξελιγμένο είδος, τον Homo Erectus (Όρθιο Άνθρωπο) που εμφανίστηκε λιγότερο από δύο εκατομμύρια χρόνια πριν και συμπεριλαμβάνεται στο ίδιο με εμάς γένος, τον Homo.

Η «Λούσι» είχε ύψος 1,10 - 1,20 μέτρα. Το ανθρωποειδές αυτό είναι το παλαιότερο που έχει ανακαλυφθεί και είναι το μόνο για το οποίο δεν βρέθηκαν εργαλεία που να συνοδεύουν την ύπαρξή του. Είχε τα πιο πρωτόγονα «πιθηκικά» χαρακτηριστικά και κρανιακή χωρητικότητα ίδια με του χιμπατζή (500 περίπου κυβικά εκατοστά), αλλά όρθια στάση όπως του ανθρώπου και δίποδη βάδιση.  Αυτό όμως είναι  εξαιρετικά ενδιαφέρον.

Πριν διαφοροποιηθούν πνευματικά από τον πίθηκο, τα είδη που οδήγησαν στον άνθρωπο στάθηκαν όρθια και απελευθέρωσαν τα δυο μπροστινά τους άκρα από την ανάγκη για μετακίνηση. Για πρώτη φορά τα δύο από τα τέσσερα άκρα ήταν «ελεύθερα» και μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν «όπλα», κλαδιά και πέτρες για την άμυνά τους, να δουλέψουν πάνω σε αυτά για να τα κάνουν πιο αποτελεσματικά. Αυτό αποτέλεσε την πρώτη μεγάλη ώθηση για ανάπτυξη του εγκεφάλου που οδήγησε στον ανθρώπινο. Δεν υπάρχει πιο εκπληκτικό γεγονός στην πορεία της εξέλιξης των ειδών, θα πει ο διάσημος εξελικτικός βιολόγος Richard Dawkins, από την μεγέθυνση του εγκεφάλου του πιθήκου από 500 περίπου κυβικά εκατοστά στα 1400 του ανθρώπου μέσα σε δύο περίπου εκατομμύρια χρόνια.

Η ύλη προϋπήρξε του «πνεύματος», το «πνεύμα», η ανθρώπινη νόηση δεν χαρίστηκε από ανώτερη δύναμη, είναι προϊόν της εξέλιξης και των αναγκών για επιβίωση.

Οι «αλλαγές» στη Λούσι που οδήγησαν σε πιο εξελιγμένες μορφές, υπολογίζεται ότι συντελέστηκαν την περίοδο από 2.8 μέχρι 2.5 εκατομμύρια χρόνια πριν. Όταν παρατεταμένη ξηρασία οδήγησε σε καταστροφή δασών, αφήνοντας στη Λούσι λιγότερα περιθώρια για προφύλαξη σε ανοικτούς κάμπους που τους σκέπαζε μόνο ψηλή βλάστηση, «αναγκάζοντας» την έτσι να αναπτύξει μεγαλύτερο εγκέφαλο για επινοήσεις, τακτικές και εργαλεία για να επιβιώσει στον «πόλεμο» που είχε με ύαινες και αιλουροειδή, αφού ο υπόλοιπος «εξοπλισμός» της (μυϊκή δύναμη, ταχύτητα) ήταν απελπιστικά ανεπαρκής. 

O Paranthropous είχε λίγο μεγαλύτερο ύψος, που έφτανε μέχρι περίπου 140 πόντους για το αρσενικό και κοντά στους 130 για το θηλυκό.

Υπήρξαν τρία είδη αυτού του τύπου με ελάχιστες διαφορές μεταξύ τους. Έζησαν στην ανατολική Αφρική πριν από 2.3 μέχρι 1.2 εκατομμύρια χρόνια. Αν και είχαν εγκέφαλο του μεγέθους του εγκεφάλου της Λούσι, ή μόνο λίγο μεγαλύτερο, ήταν το πρώτο ανθρωποειδές του οποίου η ύπαρξη συνοδεύεται από εργαλεία, έστω και υποτυπώδη και από ενδείξεις ότι ήταν το πρώτο που χρησιμοποίησε τη φωτιά.

Ο Homo erectus (Άνθρωπος ο όρθιος στα Λατινικά), που και αυτός έχει εξαφανιστεί, είναι μέλος του γένους Homo, όπως και εμείς. Έζησε στην Αφρική και εξαπλώθηκε μέχρι την Κίνα 1,8 με 1,3 εκατομμύρια χρόνια πριν.

Η κρανιακή του χωρητικότητα κυμαινόταν από 750 κυβικά εκατοστά στις πιο πρώιμες μορφές και έως 1.250 (πολύ κοντά στη δική μας κρανιακή χωρητικότητα) στις νεότερες μορφές. Την παρουσία του στον πλανήτη συνόδευσε η ικανότητά του για κατασκευή πολύ πιο επεξεργασμένων εργαλείων και «όπλων» από ότι προηγούμενα ανθρωποειδή, με βάση πέτρες που μπόρεσε να κάνει ιδιαίτερα αιχμηρές.

Ο Homo erectus είναι ο κοινός πρόγονος των Neanderthals, που έζησαν και εξαφανίστηκαν στο Βόρειο ημισφαίριο, όχι περισσότερο από κάποιες δεκάδες χιλιάδες χρόνια πριν, και των Homo Sapiens, εμάς δηλαδή, που η πατρίδα μας είναι η Αφρική και που οι μεγαλύτεροι από τριάντα χιλιάδες χρόνια πρόγονοί μας ήταν όλοι μαύροι.

Σωτήρης Βλάχος

18 Αυγούστου 2020