Ο Bolsonaro της Βραζιλίας καταδικάστηκε, αλλά η στρατιωτική όρεξη για πραξικόπημα παραμένει*

Οι Ακαδημίες των ενόπλων δυνάμεων διδάσκουν στα στρατεύματα ότι ο στρατιωτικός έλεγχος θα ήταν καλύτερος για τη χώρα, λένε ιστορικοί και ειδικοί.

Tiago Rogero in Rio de Janeiro,

the Guardian, 9 Οκτωβρίου 2025**

Ώρες αφότου οι υποστηρικτές του πρώην προέδρου Jair Bolsonaro λεηλάτησαν την Μπραζίλια στις 8 Ιανουαρίου 2023, τρεις πυλώνες ηλεκτρικού κατεδαφίστηκαν σε διαφορετικές τοποθεσίες, μεταξύ 1000 και 1800 μιλίων από την πρωτεύουσα της Βραζιλίας.

Τις επόμενες ημέρες, 21 ακόμη πύργοι κατεδαφίστηκαν, όλοι με την ίδια μέθοδο: αφαιρέθηκαν βίδες από τη βάση και κόπηκαν υποστηρικτικά χαλύβδινα καλώδια. Οι δράστες γνώριζαν ακριβώς ποιες γραμμές ηλεκτρικού ρεύματος έπρεπε να κόψουν για να προκαλέσουν τη μεγαλύτερη ζημιά στην παροχή ηλεκτρικού ρεύματος.

Ο περίτεχνος τρόπος δράσης οδήγησε την ομοσπονδιακή αστυνομία να υποψιαστεί ότι οι επιθέσεις είχαν διαπραχθεί από μέλη της επίλεκτης μονάδας του βραζιλιάνικου στρατού, γνωστής ως «τα αγόρια με τα μαύρα καπέλα» - μαυροσκούφηδες, εκπαιδευμένα σε επιχειρήσεις δολιοφθοράς, όπως επιθέσεις σε εγκαταστάσεις υποδομών.

Δύο χρόνια και οκτώ μήνες αργότερα, οι δράστες δεν έχουν ακόμη ταυτοποιηθεί.

Ο Bolsonaro κρίθηκε τον περασμένο μήνα ένοχος για απόπειρα ανατροπής της δημοκρατίας, μαζί με επτά από τους στενότερους συμμάχους του, συμπεριβανομένων πέντε ανώτερων στρατιωτικών αξιωματικών. Σε μια χώρα που έχει δει περισσότερες από δώδεκα απόπειρες πραξικοπήματος από τότε που έγινε δημοκρατία, η δίκη σηματοδότησε την πρώτη φορά στην ιστορία της Βραζιλίας που οι αρχηγοί μιας τέτοιας συνωμοσίας δικάστηκαν και καταδικάστηκαν.

Η ετυμηγορία προκάλεσε ένα ξέσπασμα ανακούφισης και εορτασμού μεταξύ των υπερασπιστών της δημοκρατίας, αλλά υπάρχει μια αυξανόμενη αίσθηση μεταξύ των ερευνητών - και ακόμη και ορισμένων πρώην αξιωματικών - ότι οι ένοπλες δυνάμεις δεν έχουν λογοδοτήσει ως θεσμοί και ότι η ίδια νοοτροπία και εκπαίδευση που οδήγησε τον στρατό σε προηγούμενες συνωμοσίες παραμένει αμετάβλητη.

«Ο κίνδυνος ενός νέου πραξικοπήματος παραμένει πολύ έντονος», δήλωσε ο Rubens Pierrotti Jr, απόστρατος συνταγματάρχης που υπηρέτησε για 32 χρόνια στον στρατό και τώρα είναι δικηγόρος και συγγραφέας.

Είκοσι πέντε φερόμενοι ως συνωμότες - συμπεριλαμβανομένων 18 στρατιωτικών, πέντε από τους οποίους ήταν μαυροσκούφηδες - εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν δίκη στο ανώτατο δικαστήριο τους επόμενους μήνες.

Αλλά δεν έχουν ταυτοποιηθεί όλοι οι στρατιωτικοί που συμμετείχαν στην απόπειρα πραξικοπήματος, πόσο μάλλον να τους απαγγελθούν κατηγορίες.

Τουλάχιστον πέντε μαυροσκούφηδες που συμμετείχαν σε σχέδιο απαγωγής ή δολοφονίας του Προέδρου Luiz Inácio Lula da Silva, του αντιπροέδρου του και ενός δικαστή του Ανωτάτου Δικαστηρίου, δεν έχουν ακόμη κατονομαστεί.

Και ενώ περισσότερα από 1000 άτομα έχουν διωχθεί για τις ταραχές της 8ης Ιανουαρίου, οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι συμμετείχαν πολύ περισσότεροι. Οι ειδικοί σημείωσαν επίσης τη χρήση από ορισμένους ταραχοποιούς τακτικών των ειδικών δυνάμεων, όπως το να φορούν δερμάτινα γάντια για χειρισμό θερμαινόμενων φιαλών αερίου.

Εκείνο το βράδυ, δύο στρατηγοί του στρατού εμπόδισαν την αστυνομία να συλλάβει διαδηλωτές που είχαν κατασκηνώσει για μέρες έξω από ένα στρατώνα. Η αστυνομία πήρε εξουσιοδότηση να πραγματοποιήσει συλλήψεις μόνο το επόμενο πρωί, πράγμα που έδωσε σε πολλούς την ευκαιρία να διαφύγουν. Οι χρηματοδότες των ταραχών - που φέρονται να πλήρωσαν για το ταξίδι των ταραχοποιών στην Μπραζίλια και για το φαγητό τους ενώ κατασκήνωσαν έξω από το στρατόπεδο - παραμένουν επίσης άγνωστοι.

Ο Lucas Pedretti, ο οποίος ειδικεύεται στη μελέτη της βάναυσης στρατιωτικής δικτατορίας των δύο δεκαετιών της Βραζιλίας, δήλωσε ότι υπήρξε μια συντονισμένη προσπάθεια από τις ένοπλες δυνάμεις να αποδώσουν την ευθύνη σε άτομα και να απαλλάξουν τον στρατό ως θεσμό.

«Ο Bolsonaro, πρώην λοχαγός του στρατού, και οι άλλοι στρατιωτικοί που έχουν καταδικαστεί μέχρι στιγμής δεν είναι περιθωριακοί... Είναι οι άσωτοι γιοι ενός θεσμού που παράγει άτομα διαμορφωμένα από μια αυταρχική και βίαιη νοοτροπία», είπε.

Οι ερευνητές πιστεύουν ότι το σχέδιο πραξικοπήματος εγκαταλείφθηκε μόνο επειδή οι επικεφαλής του στρατού και της αεροπορίας αρνήθηκαν να συμμετάσχουν, αφήνοντας τον αρχηγό του ναυτικού ως τον μοναδικό σύμμαχο του Bolsonaro στις ένοπλες δυνάμεις. Ωστόσο, οι δύο διοικητές δεν κατάθεσαν για το σχέδιο πραξικοπήματος σε άλλες αρχές.

Ο Pierrotti είπε ότι το «αυγό του φιδιού» βρισκόταν στις στρατιωτικές ακαδημίες: «Εκεί εκτρέφονται οι πραξικοπηματίες».

Στις στρατιωτικές ακαδημίες, οι στρατιώτες και οι αξιωματικοί διδάσκονται ότι η ανατροπή ενός δημοκρατικά εκλεγμένου προέδρου το 1964 δεν ήταν πραξικόπημα αλλά μια «επανάσταση» που στόχευε στη διάσωση της χώρας από τον κομμουνισμό. «Υπάρχει κατήχηση στις στρατιωτικές σχολές... η οποία καταλήγει να παράγει ανθρώπους με ακροδεξιά νοοτροπία και αποστολή να πολεμήσουν το φάντασμα του κομμουνισμού», είπε ο Pierrotti.

Ο ιστορικός Francisco Carlos Teixeira, ένας από τους πιο γνωστούς βραζιλιάνους μελετητές των πολιτικο-στρατιωτικών σχέσεων, δίδαξε για χρόνια στην κύρια σχολή αξιωματικών του στρατού, όπου, όπως είπε, ότι η νοοτροπία παρέμεινε αμετάβλητη για δεκαετίες: «Εξακολουθούν να πιστεύουν ότι ο στρατός πρέπει να έχει τον τελευταίο λόγο για το τι είναι κατάλληλο για τη Δημοκρατία», είπε.

Ο Thiago André, ο οποίος υπηρέτησε ως λοχίας του ναυτικού για 14 χρόνια, είπε ότι από τη στιγμή που κατατάχθηκε του είπαν ότι «ένα πραξικόπημα για να τεθεί η Βραζιλία υπό στρατιωτικό έλεγχο θα ήταν καλύτερο για τη χώρα, επειδή ο στρατός είναι καλύτερος από τους πολίτες σε όλα - συμπεριλαμβανομένης της διοίκησης της κοινωνίας».

«Αυτή η νοοτροπία του πραξικοπήματος, και η ιδέα ότι ένα πραξικόπημα είναι η καλύτερη λύση για να επαναφέρουμε τη Βραζιλία σε τροχιά, είναι πολύ δημοφιλής στο εσωτερικό, και δεν νομίζω ότι θα τελειώσει με τις καταδίκες [του Bolsonaro και των συμμάχων του]», δήλωσε ο Thiago André, ο οποίος έφυγε από το σώμα το 2022 για να διευθύνει ένα podcast για την ιστορία των μαύρων.

Ούτε το υπουργείο Άμυνας, ούτε ο στρατός, ούτε το ναυτικό ούτε η αεροπορία απάντησαν σε αίτημα για σχολιασμό.

Ο Teixeira είπε ότι εκτός αν υπάρξει διαρθρωτική μεταρρύθμιση της εκπαίδευσης και της ίδιας της σύνθεσης των δυνάμεων - για παράδειγμα, η πλήρης διάλυση του τάγματος των μαυροσκούφηδων - οποιαδήποτε κυβέρνηση θα παραμείνει «όμηρος» του στρατού.

«Μια άλλη απόπειρα πραξικοπήματος θα μπορούσε να συμβεί ξανά, με πιο εξελιγμένο και πιο βάναυσο τρόπο, επειδή η νοοτροπία του πραξικοπήματος παραμένει ανέγγιχτη», είπε. «Έτσι, αυτός ο εορτασμός, αυτή η ιδέα του να χαιρόμαστε πως ο κίνδυνος πραξικοπήματος έχει τελειώσει λόγω μιας δίκης, - είναι μη ρεαλιστική καθώς οι δομές που δημιουργούν πραξικοπήματα παραμένουν άθικτες».   

* Μετάφραση από Σοσιαλιστική Έκφραση, στηριγμένη στο google translate

**https://www.theguardian.com/world/2025/oct/09/brazil-bolsonaro-convicted-threat-coup